توهم درک نادرست و غیرواقعی از پدیده‌های اطراف است. افرادی که توهم را در کودکی و یا میانسالی تجربه می‌کنند در واقع یک اختلال روان پریشی دارند که باعث می‌شود صداهای غیرواقعی را بشنوند یا تصاویر غیرواقعی ببینند. افرادی که توهم دارند حتی ممکن است احساس کنند که یک رویداد خاص را تجربه می‌کنند. اما حقیقت این است که هیچ یک از اتفاقات رخ نداده است، همه آنها حاصل تخیل یک نفر است.

توهم در چه کسانی شایع‌تر است؟

اختلالات توهم در افرادی که اعضای خانواده آنها به این بیماری مبتلا هستند، بیشتر دیده می‌شود. در واقع کروموزوم‌ها در انتقال توهم و هذیان از والدین به فرزندان نقش بسزایی دارند.

علاوه بر عوامل ارثی، توهمات می‌توانند تحت تأثیر عوامل محیطی هم باشند. تغییر شرایط زندگی در مهاجرت، تجربه افسردگی به دلیل شکست عاطفی یا مالی می‌تواند باعث توهم شود. زندگی در محیطی که فرد را در معرض مصرف مواد مخدر یا الکل قرار می‌دهد نیز یکی از دلایلی است که می‌تواند باعث اختلالات توهم شود.

توهم در سالمندان

به طور کلی دلیل خاصی برای ایجاد توهم در سالمندان وجود ندارد، اما شایع‌ترین و مهم‌ترین علل ژنتیک، آزار جسمی و جنسی در دوران کودکی و خاطرات بد در مغز سالمند است. اتفاقات بد ثبت شده، جراحات یا ضربات به قسمت‌هایی از سر، استفاده از داروهای مرتبط با توهم، قرار گرفتن در موقعیت های خاصی که مغز فشار زیادی باید تحمل کند همگی می‌تواند پیش زمینه توهم در سالمندان باشد.

هنگامی که توهم هشدار دهنده یک بیماری دیگر شد، مشخص می‌شود که اختلال یا بیماری جدی‌تری وجود دارد که به عنوان توهم ظاهر می‌شود.

تعیین اینکه آیا فرد دچار توهم است یا خیر یک مشکل بسیار تخصصی است که متخصصان مغز و اعصاب از طریق معاینات تخصصی و فیزیکی متوجه آن خواهند شد.

رفتار مناسب در برابر توهم سالمندان

مهم‌ترین چیزی که می‌تواند به ترویج و تشدید توهم در افراد مسن کمک کند یا به بهبود آنها کمک کند نحوه برخورد اطرافیان یا پرستار با آنها است.

اگر شما فردی هستید که یکی از والدین شما دچار توهم است، نکاتی را در زمان برخورد با آنها باید رعایت کنید.

اولین چیز این است که از توهمات او حمایت نمی‌کنید و اظهارات غیرواقعی او را تأیید نمی‌کنید. در چنین شرایطی سعی کنید همیشه با آرامش واقعیت را برای او توضیح دهید.

مهم‌ترین عامل ایجاد این اختلال، تنها ماندن سالمندان است. پس سعی کنید او را تنها نگذارید و همیشه حداقل یک نفر را در کنار افراد مسن داشته باشید تا او را از فکر کردن به مساله و ایجاد توهم در ذهنش باز دارد.

به خاطر سپردن خاطرات خوب باعث می‌شود افراد بهتر فکر کنند؛ بنابراین، می‌توانید با یادآوری خاطرات خوب، نمایش عکس‌ها و آلبوم‌های ویدئویی یا بردن افراد مسن در بین دوستانی که هم سن ‌و سال او هستند و با هم خاطره دارند، به روند بهبودی کمک کنید.

توهم در کودکان

توهمات یک مشکل بسیار رایج در کودکان است. به حدی که اگر با یک کودک 3 تا 6 ساله ملاقات کنید، اغلب در مورد دوستان جعلی خود یا اتفاقاتی صحبت می‌کند که هرگز اتفاق نیفتاده است. تا زمانی که بیماری وجود نداشته باشد، این مشکل نه تنها مشکل ساز نیست، بلکه زمینه رشد و تقویت افکار کودک را فراهم می‌کند. در واقع باید بدانید که تشخیص این بیماری حتی در کودکان نیز بسیار سخت است.

توهم در کودکان معمولاً به‌خودی‌خود رخ نمی‌دهند و می‌توانند نتیجه سایر بیماری‌های روانی مانند اسکیزوفرنی دوران کودکی باشد که گاهی در مراحل اولیه تشخیص با اوتیسم اشتباه گرفته می‌شود. البته باید توجه داشت که اسکیزوفرنی دوران کودکی تقریباً همان اسکیزوفرنی دوران جوانی است که چند سال قبل از آن ظاهر می‌شود. در طول این بیماری، کودک افکار غیرطبیعی، احساسات غیرواقعی و همچنین رفتارهای عجیب ‌و غریب را تجربه می‌کند. این بیماری معمولاً ناگهانی ایجاد نمی‌شود و باید ریشه آن را پیدا کرد.

از جمله علل اسکیزوفرنی در کودکان می‌توان به زمینه ژنتیکی، مصرف داروهایی که مادر در دوران بارداری استفاده کرده تأثیرات مضری که بر سلامت کودک دارد و… اشاره کرد.

اسکیزوفرنی یک بیماری لاعلاج است. با این حال، می‌توان آن را با استفاده از ترکیبی از دارو درمانی و رفتار درمانی مدیریت کرد.

به عنوان مثال، پزشکان استفاده از داروهای ضد روان پریشی را برای کاهش علائم با تأثیر بر نحوه ارتباط اعصاب در مغز تجویز می‌کنند.

اگر از داروهای ضد روان پریشی برای اسکیزوفرنی استفاده می کنید، داروی خود را بدون مشورت با پزشک قطع نکنید.

انواع توهم در سالمندان و کودکان

برای ایجاد احساس درست نیازی به تحریک زیاد نیست، اما وقتی مردم آن را می‌شنوند و به درستی آن را باور می‌کنند دچار توهم می‌شوند.

این اختلال به دلیل اینکه مربوط به حواس پنج گانه بدن است به پنج دسته اصلی تقسیم می‌شود که در ادامه به شرح آن می‌پردازیم.

• توهم بینایی

در این نوع توهم، فرد چیزها، افراد، نورها و اشیایی را می‌بیند که کاملاً خیالی هستند و افراد دیگر نمی‌توانند آنها را ببینند.

• توهم لامسه

اگر سالمند یا کودک شما بدون آن که کسی دست او را لمس کند به این نکته اشاره نماید یا بگوید حشرات در بدن او حرکت می‌کنند دچار توهم شده است.

• توهم چشایی

توهمات اعصاب بدن را درگیر می‌کند و بوها و مزه‌های کاذب را به مغز می‌فرستد و باعث می‌شود افراد باور کنند که واقعاً این طعم را تجربه می‌کنند که منجر به اختلال هذیانی می‌شود.

• توهم بویایی

اگر سالمندی بوهای مجازی و غیرواقعی یا بوهایی را که افراد سالم دیگر قادر به درک آن نیستند احساس کند یا بوی غیرعادی داشته باشد و اصلاً وجود نداشته باشد، درگیر این اختلال است. به عنوان مثال، ممکن است سالمند شما بگوید فلان غذا در دهان او بوی شیطان می‌دهد!

• توهم بدبینی

کابوس و بدبینی یکی از علائم اولیه بیماری آلزایمر است. با ایجاد و گسترش این بیماری در بدن سالمندان با علائمی مانند پرخاشگری، بدبینی، کابوس، بی قراری، اضطراب زیاد و … همراه است.

در صورت تشخیص زودهنگام این مورد با مراجعه به روانپزشک، می‌توان از شیوع افسردگی در سالمندان جلوگیری کرد و با درمان توهم افسردگی در سالمندان را درمان نمود.

بد نیست بدانید برخی عوامل دیگر مانند گرما، درد، سرما، برخی بیماری‌های جسمی و … می‌تواند توهم بدبینانه را در کودک یا سالمند شما تشدید کند.

• توهم خود آزادانه

توهم خودآزاری حالتی است که در آن فرد برای سلامت فردی و مالی خود اهمیت زیادی قائل است؛ بنابراین اختلال از کنترل خارج می‌شود و به جای محافظت باعث شکنجه می‌شود و فرد کاملاً در عذاب است.

این افراد احساس می‌کنند که اتفاقات عجیب و فراطبیعی در حال رخ دادن است که سلامت آنها و اطرافیانشان را به خطر می‌اندازد و باید از وقوع اتفاقات پیش بینی شده جلوگیری کنند. در ذهن آنها بسیار محافظه کار هستند و کنترلی ندارند.

این گروه از رفتارها نوعی اختلال روانی است که خود را به صورت توهمات خودآزاری نشان می‌دهد.

چه زمانی نیاز است برای درمان توهم به پزشک مراجعه کنیم؟

وقتی برای اولین بار متوجه شدید که آنچه کودک یا سالمند شما می‌بیند یا می‌شنود توسط دیگران تجربه نشده است، بی‌اهمیت نباشید. در شروع بیماری، فاصله زمانی توهمات طولانی است، اما با گذشت زمان تعداد آنها افزایش می‌یابد؛ بنابراین، برای درمان مؤثر، باید در اولین علامت با روانپزشک مشورت کنید.

با توجه به اینکه گیجی یک بیماری روانی یا حتی یک اختلال است، این وضعیت اغلب مزمن است و به مرور زمان پیشرفت می‌کند.

بنابراین در صورت مشاهده رفتار نامناسب، غیرواقعی یا علائم این بیماری در فردی، بهتر است با پزشک یا روانشناس مشورت کنید و در صورت نیاز به تشخیص، به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

maryam darab