سیل رایج‌ترین نوع بلایای طبیعی ناشی از آب است. گفته می‌شود که دلیل اصلی مرگ و میر گروهی در سراسر جهان سیل است. سیل در ایران همواره باعث خسارت‌های زیادی شده ‌است. گزارش تلفات و خسارت‌های موجود، اهمیت مطالعه در مورد سیل را بیشتر نشان می‌دهد. بارش باران‌های موسمی و احتمال جاری‌شدن سیل، یکی از ویژگی‌های فصل تابستان است، که البته به ندرت شاهد این گونه بارش‌ها هستیم. اما رعایت نکاتی ساده برای محافظت از خود در قبل، حین و بعد از جاری شدن سیل می‌تواند ما را در داشتن زندگی سالم کمک کند. بنابراین، بیایید علل وقوع سیل در ایران را بررسی کنیم و همچنین راه‌های جلوگیری از آن را نیز مطالعه کنیم.

وقوع سیل در ایران

چند سالی است که بارندگی‌ها در مقاطع مختلف سال منجر به وقوع سیل در ایران می‌شوند. در چند روز اخیر نیز بسیاری از استان‌ها با این پدیده مواجه شدند و سیل خسارت‌های جانی و مالی فراوانی به همراه داشته است. فعالیت سامانه بارشی تابستانه و بارش‌های رگباری چند روزی است در استان‌های مختلف آغاز شده است. ماهیت این بارش‌ها در مقطع کوتاهی بسیار ناگهانی و فراوان است که به‌ طور معمول در ارتفاعات کوه‌ها شاهد این بارندگی‌های شدید هستیم و با سیلاب‌هایی بستر رودخانه‌های فصلی و روستاهای کنار رودخانه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در هفته‌ای که گذشت شاهد وقوع سیل در بسیاری از شهرهای ایران بودیم. در تصاویر و فیلم‌هایی که در روزهای اخیر در فضای مجازی منتشر شد نکته‌ای به چشم می‌آمد، که نباید به‌ راحتی از کنار آن گذشت؛ و آن نحوه برخورد مردم با حوادثی از این دست است؛ این‌که هشدارها را جدی نمی‌گیرند و با سهل‌انگاری جان خود و دیگران را به خطر می‌اندازند. شاید دلیل اصلی این امر ناآگاهی و نبود آموزش‌های لازم است. بسیاری از مردم بر این باورند وقوع سیل در این فصل سال ممکن نیست و به همین دلیل هشدارها را جدی نگرفته و در مسیل‌ها اطراق کردند و با این سهل‌انگاری جانشان را از دست دادند یا متحمل خسارت شدند.

سیلاب چیست و چگونه رخ می‌دهد؟

بهتر است در ابتدا با این موضوع که سیلاب چیست و چگونه رخ می‌دهد، آشنا شویم. سیل از بلایای طبیعی است که در مقاطع مختلف از سال، در گوشه و کنار دنیا اتفاق می‌افتد و باعث خسارت‌های مالی و جانی زیادی می‌شود. سیلاب هم از نظر تلفات جانی و هم از نظر خسارات مالی وحشتناک‌ترین بلای طبیعی در جهان محسوب می‌شود و مثل هر بلای طبیعی دیگری دارای آثار تخریبی غیرقابل‌اجتناب است. بر اساس جغرافیای طبیعی کشورمان و میزان حادثه‌خیزی در برخی از مناطق آن، در بعضی موارد اثرات سوء ناشی از وقوع سیل کمتر از زلزله نبوده و عدم پیشگیری از وقوع آن، خسارات جبران‌ناپذیری را بر جای می‌گذارد.

به‌طور کلی سیل در هنگام باران شدید یا برف در یک منطقه جغرافیایی خاص از طریق تغییر بستر رودخانه‌ها و تخریب سدها و آب‌بندها به وجود می‌آید. آثار و عواقب ناشی از سیل ممکن است فقط یک شهر را درگیر کند، یا ممکن است همه‌ی حوزه‌های یک رودخانه را در چند استان درگیر کند. در برخی موارد، سیل حاصل فرآیندی تدریجی بوده و ممکن است در یک بازه زمانی چند روزه روی بدهد. اما سیل‌های برق‌آسا یا ناگهانی بدون هیچ علائم قابل‌مشاهده‌ای از بارش باران ممکن است اتفاق بیفتند. این نوع سیل ناگهانی به ‌طور معمول خطرناک بوده و به‌ صورت موج آب خروشان به همراه صخره‌های سنگی، گل‌ و لای و سایر خار و خاشاک‌های موجود در مسیر، خود را نشان می‌دهد.

به طور کلی می‌توانیم سیلاب‌های اتفاق افتاده در ایران را بر اساس محل وقوع سیل به دسته‌های زیر تقسیم کنیم:

سیل رودخانه‌ای:

در سیل رودخانه‌ای، آب رودخانه از کرانه آن عبور نموده و در اراضی مجاور پخش می‌شود. در این حالت هر دو مورد سرعت جریان و سرعت‌بالا آمدن آب نسبتاً کم است. سیل رودخانه‌ای نتیجه وقوع طولانی ‌مدت باران در اراضی با وسعت زیاد رخ می‌دهد. در این نوع سیل نواحی پایین ‌دست نیز ممکن است حتی در صورت عدم دریافت بارندگی زیاد تحت تأثیر قرار گیرند.

سیل دریایی:

سیل دریایی در ساحل دریا اتفاق می‌افتد و مربوط به نواحی‌ای است که زمین‌های مجاور دریا برای محافظت از جزر و مد توسط دیواره یا خاک‌ ریز محافظت می‌گردد. در چنین مناطقی، پیدایش موج‌های شدید در کنار بالا آمدن سطح آب دریا، به دلیل کاهش فشار، موجب کوبیده شدن آب به بدنه و تاج دیواره محافظ شده و با رخنه و گذر نمودن از آن در زمین‌های پشت ساحل پخش می‌شود. سرعت سیل در ابتدای ورود به زمین‌های خشک سریع بوده ولی در ادامه سرعت آن کاهش می‌یابد.

سیل شهری:

باید گفت درست است که در نواحی شهری سیل می‌تواند در نتیجه هر یک از انواع سیل شامل، رودخانه‌ای و ساحلی رخ دهد ولی نوع خاصی از این پدیده وجود دارد که سیل شهری نامیده می‌شود. در رخداد این نوع سیل علت اصلی نبود یا ضعف سیستم زهکشی در شهر است.

سیل‌ بارانی:

سیل بارانی در اراضی نسبتاً پست رخ می‌دهد. به‌طور مستقیم حاصل بارندگی است؛ آن‌هم در شرایطی که حجم بارش از ظرفیت نفوذ و زهکش منطقه‌ای که باران بر آن هست، فراتر رود؛ در واقع، این سیل از رودخانه‌ها حاصل نمی‌شود بلکه نتیجه آبی است که در مسیر ورود به رودخانه قرار دارد. مشخصه این نوع سیل، تدریجی بودن وقوع آن است و فرصت کافی برای ترک منطقه توسط ساکنان وجود دارد. در واقع پیدایش این نوع سیل کم کم و آرام آرام اتفاق می‌افتد.

علل وقوع سیل در ایران

علل وقوع سیل در ایران بسیار هستند. دلایل و پیامدهای متعددی برای این‌ گونه بلایای طبیعی وجود دارد، بنابراین قبل از شناخت اثرات آن، باید علل مختلف سیل را درک کنیم و بفهمیم که سیل چگونه ایجاد می‌شود. رایج‌‎ترین آن‌ها باران شدید طولانی مدت است. بارندگی طولانی مدت علت اصلی سیلاب‌ها است. با این حال، اگر دو عامل مانند شدت بارندگی و مدت بارندگی تحت کنترل باقی بمانند، بارندگی چندان تأثیرگذار نیست. دومین عامل اصلی سیل ظرفیت نفوذ است. اینکه خاک چقدر راحت می‌تواند آب را جذب کند، نفوذ نامیده می‌شود. بارندگی شدید و مداوم به دلیل اشباع کامل خاک، سرعت نفوذ را به شدت کاهش می‌دهد. بنابراین، سطح آب به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد و در نتیجه سیل می‌شود. افزایش پوشش گیاهی به فرآیند نفوذ گیاهان و محصولات کمک می‌کند. با این حال، جنگل زدایی از نفوذ جلوگیری می‌کند و رواناب را به نهرها تبدیل می‌کند.

جنگل زدایی یا نبود پوشش گیاهی مناسب، یکی از دلایل اصلی سیل در ایران است، که اثرات مخربی بر محیط زیست ما دارد. هنگامی که تخریب جنگل در حوضه بالایی رودخانه‌ها رخ می‌دهد، سیل ایجاد می‌شود. همانطور که بحث کردیم، نرخ نفوذ زمانی کاهش پیدا می‌کند، که تعداد درختان در منطقه مستعد سیل کاهش یابد. این به دلیل کاهش سرعت جذب آب باران توسط خاک است. درختان به بهبود جذب آب باران از طریق ریشه آن‌ها به خاک عمیق کمک می‌کنند؛ وباعث کاهش جریان آب به کانال‌های رودخانه می‌شوند. حدود دو سوم از آب باران به عنوان آب زیرزمینی از طریق جنگل‌ها ذخیره می‌شود. با این حال، افزایش جنگل زدایی باعث می‎‌شود که این مقدار آب پایین بیاید و با نهرها مخلوط شود. دوباره، افزایش آب اضافی حاصلخیزی خاک را در اثر فرسایش کاهش می‌دهد. فرسایش خاک باعث افزایش بیشتر ارتفاع بستر رودخانه می‌شود. این منجر به کاهش ظرفیت جریان در هنگام بارندگی شدید می‌شود.

افزایش شهرنشینی یکی از علل وقوع سیل در ایران است. در واقع شهر نشینی یکی از علل انسانی وقوع سیل است. افزایش جمعیت منجر به افزایش شهرنشینی می‌شود، که در نهایت جنگل زدایی را تسریع می‌کند و مناطق مسکونی را گسترش می‌دهد. زمین‌های بتنی ظرفیت جذب آب خاک را کاهش می‌دهند و در نتیجه روان آب بیشتری به رودخانه‌ها می‌رسد. علاوه بر این، چاله‌های متراکم باعث می‌شوند آب اضافی از طریق زمین یا زیرسطح عبور کند تا به توده‌های آبی برسد. بنابراین، مقدار زیادی آب باران مستقیماً به رودخانه‌ها و نهرها می‌رود و باعث ایجاد سیل در مناطق مجاور می‌شود. این به دلیل کاهش ظرفیت خاک برای نگهداری آب و رواناب سریع است.

عواقب و پیامدهای سیل در ایران

عواقب و پیامدهای سیل در ایران مانند دیگر نقاط کره زمین بسیار هستند. عواقب و پیامدهای سیل زندگی مردم را بسیار تحت تاثیر قرار می‌دهد. به طور کلی، ما می‌توانیم اثرات سیل را به سه نوع طبقه بندی کنیم که شامل اثرات اجتماعی، اکولوژیکی و همچنین اقتصادی هستند. با این حال، پیامدهای عمده شامل موارد زیر است.

 خسارت به زمین‌های کشاورزی:

خسارت به زمین‌های کشاورزی یکی از پیامدهای سیل در ایران است. آسیب یا تخریب زمین‌های کشاورزی و محصولات آن‌ها، بر کل جمعیت تأثیر می‌گذارد. با این حال، عمدتا بر زندگی کارگران کشاورزی و کشاورزان تأثیر می‌گذارد. این امر همچنین منجر به گرانی محصولات غذایی در بازار می‌شود. همچنین، این امر منجر به زیان اقتصادی می‌شود. مقدار زیادی از فرسایش خاک نیز به دلیل جریان شدید آب رخ می‌دهد. گاهی اوقات، سیل‌های بعدی منجر به کمبود مواد زراعی می‌شوند و شرایط خشکسالی ایجاد می‌کنند.

 تخریب زیستگاه‌های انسانی:

یکی از غم انگیزترین اثرات سیل، تخریب زیستگاه‌های انسانی یا آسیب به آن‌ها است. سرعت بالای آب ذرات بزرگی از جمله سنگ‌ها را به همراه می‌آورد. اینها باعث فرسایش ساختمان‌ها و پل‌ها می‌شوند، که در نهایت منجر به فروریختن این سازه‎‌ها می‌شوند. سیل همچنین وسایل و لوازم خانگی را نابود می‌کند، به لوازم الکترونیکی آسیب می‌رساند، و به مواد غذایی ذخیره شده توسط مردم را نیز از بین می‌برد. علاوه بر این، کف و دیوار خانه‌ها را ویران می‌کند. سیل همچنین اتومبیل‌ها، وسایل نقلیه، قلعه‌ها و همچنین انسان‌ها را سر راه خود می‌برد. بسیاری از مردم اعضای خانواده خود را به دلیل چنین حوادثی از دست می‌دهند. مقادیر زیاد رسوبات باعث رسوب لایه های ضخیم گل بر روی اشیا و فضای داخلی ساختمان می‌شود.

خطرات سلامتی:

خطرات سلامتی یکی از پیامدهای مهم سیل در ایران است، که همه باید آن را جدی بگیرند. رسوب مقدار زیادی از سموم یا آلاینده‌ها در نزدیکی زیستگاه‌های انسانی باعث گسترش چندین بیماری منتقله از طریق آب می‌شود. علاوه بر این، فاضلاب غوطه ور شده کارخانه‌ها، مقادیر زیادی پاتوژن مدفوعی را با مخلوط کردن آب سیل با فاضلاب یا فاضلاب تصفیه‌ نشده ایجاد می‌کنند. علاوه بر این، آب سیل، آفت‌کش‌ها و روغن‌های سوختی را که برای حیوانات و انسان‌ها سمی هستند، می‌کشد. آب راکد یا ساکن به پرورش چندین ناقل بیماری زا مانند پشه کمک می‌کند.

اختلال در بسیاری از خدمات ضروری:

اختلال در بسیاری از خدمات ضروری تحت تأثیرات ثانویه سیل است. سیل منجر به تخریب تیرهای برق، مخازن آب، داشتن ایستگاه‌ها، خطوط تلفن و خدمات مهمی از این قبیل می‌شود و زندگی عادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برخی از مناطق برای چندین ماه در تاریکی و بدون آب باقی می‌مانند. آسیب از جاده‌ها نیز بر سیستم حمل و نقل تأثیر می‌گذارند.

چگونه از وقوع سیل آگاه شویم؟

اینکه بفهمیم چگونه از وقوع سیل آگاه شویم، می‌تواند کمک بزرگی به ما کند، تا بتوانیم اقدامات لازم برای کمتر‌شدن خسارات را انجام دهیم. تا اینجا با مفاهیم اولیه سیلاب آشنا شدیم و علل وقوع آن را درک کردیم، و همچنین بر عواقب و پیامدهای ناشی از سیل مروری داشتیم، حالا نوبت به آن رسیده است که بفهمیم چگونه می‌توان از وقوع سیل آگاه شویم. توجه به هشدارهای هواشناسی که از طریق رسانه ملی، سایت‌های خبری و فضای مجازی منتشر می‌شود، بسیار ضروری و مهم است و افراد در مناطق مختلف باید این هشدارها را جدی بگیرند. به‌ ویژه در فصول بارشی اگر برنامه سفر دارند باید هشدارهای هواشناسی را مورد توجه قرار دهند و در طول مسیر در کنار رودخانه‌ها و مسیرهایی که آبگیر هستند به‌ هیچ ‌وجه توقف نکنند. افرادی که در مناطقی زندگی می‌کنند که بحران سیل در آنجا شایع است باید در هنگام وقوع هشدارها به‌ طور کامل آماده باشند. همچنین اگر پیام تخلیه منازل داده می‌شود، افراد باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن محیط را تخلیه کنند.

اقدامات قبل از وقوع سیل

اقدامات قبل از وقوع سیل بسیار مهم هستند، پس لطفا آن‌ها را جدی بگیرید. مردم باید از ساختن خانه در حریم رودخانه، به طور جدی پرهیز کنند. شما باید همیشه کیف امدادی و کمک‌های اولیه را مجهز کنید و در جایی در دسترس قرار دهید، تا در صورت نیاز راحت بتوانید از آن استفاده کنید. برای زمان وقوع سیل در ظرف‌های مطمئن، آب سالم ذخیره کنید. مقداری غذا به صورت کنسرو ذخیره کنید. وسیله روشنایی مانند چراغ قوه، یا شمع تهیه کنید. اسناد و مدارک مهم را در جعبه‌ای ضدآب و مطمئن قرار دهید. برای جلوگیری از برگشت آب سیل و فاضلاب از طریق مجاری فاضلاب به داخل منزل، «دریچه‌های کنترل» فاضلاب تعبیه کنید. برای جلوگیری از ورود سیلاب به داخل خانه، در مسیر آن، سد، خاکریز و سیل‌بند بسازید. در هنگام ساخت خانه یا ساختمان، با استفاده از مصالح مناسب و تمهیدات لازم، ساختمان خود را ضد آب کنید و دیوارهای زیرزمین را با عایق‌های ضدآب بپوشانید تا جلوی نفوذ آب گرفته شود. منزل خود را در مقابل حوادث، بیمه کنید.

اقدامات لازم هنگام وقوع سیل

حالا باید با اقدامات لازم هنگام وقوع سیل آشنا شوید. آرامش خود را حفظ کنید. از جاده‌های هموار عبور کنید و به محل‌هایی که امکان فروریختن آن‌ها وجود دارد، نزدیک نشوید. جریان برق، آب و گاز ساختمان را قطع کنید. به پیام‌های رادیو و تلویزیون گوش کنید و درصورت دستور تخلیه، خیلی زود اقدام کنید. در منطقه سیل‌زده مراقب مارها باشید. اگر منزل شما در محاصره سیلاب قرارگرفته است به بالاترین نقطه ساختمان پناه ببرید. اگر خودروی شما در آبی که به ‌سرعت سطح آن‌ها بالا می‌آید، گیرکرده است، فوراً آن را رها کنید و به محل مرتفعی بروید؛ و یا به‌ آرامی رانندگی کنید. در جریان آب راه نروید، چون 15 سانتی‌متر آب در حال حرکت ممکن است باعث بر هم خوردن تعادل شما شود، اگر مجبورید در آب حرکت کنید، از مسیری بروید که آب حرکت نمی‌کند. برای این که از استحکام زمین جلوی پای خود مطمئن شوید از یک تکه‌ چوب‌ دستی استفاده کنید. از درختان در معرض سیل به عنوان محل امن استفاده نکنید. در هنگام سیل از پل‌های چوبی سست روی رودخانه‌ها عبور نکنید. در جریان سیل شنا نکنید.

اقدامات لازم بعد از وقوع سیل

بعد از سیلاب اقدامات لازم بعد از وقوع سیل را جدی بگیرید. بعد از سیل، خانه‌ها آکنده از گل‌ ولای و لجن هستند و باید به‌ طور کامل تخلیه و گندزدایی شوند. پس‌ از آن باید فاضلاب، سیستم برق، سیستم گاز و منابع انرژی را بررسی کنید. باید استحکاl ساختمان‌ها را بررسی کنیم. نکته مهم دیگر در خصوص مواد اشتعال‌زا است، چون نشت مواد سمی و مایعات اشتعال‌زا مانند پمپ‌بنزین‌ها یا مخازن سوخت، می‌توانند در حوزه شهری باعث ایجاد حریق و آتش شوند. کمک‌های اولیه را به افراد آسیب‌دیده برسانید. از سیم‌های آویزان برق دور شوید. بعد از سیل شیوع بیماری‌های عفونی مانند عفونت دستگاه گوارش ناشی از انواع میکروب‌ها و ویروس‌ها مثل هپاتیت، وبا، و عامل حصبه وجود دارد که باید مراقبت‌های لازم بهداشت فردی و عمومی و بهداشت آب و غذا به عمل آید. آب‌ آشامیدنی را قبل از مصرف بجوشانید. بعد از سیل مراقب مارهای سمی باشید.

خلاصه

سیل پدیده‌ی بسیار خطرناکی است، بنابراین ما باید آگاهی‌های قبلی و همچنین اقدامات لازم قبل و هنگام و بعد از آن را انجام دهیم، تا از خسارات اقتصادی-اجتماعی بزرگ جلوگیری کنیم. ما باید با دولت همکاری کنیم تا در حد امکان از چنین بلایای طبیعی ویرانگری جلوگیری کنیم. خیلی از خسارات ناشی از سیل‌های اخیر در ایران به دلیل غفلت و نداشتن آگاهی کافی در مورد سیل بوده است. از آنجایی که ایران کشوری است که در خطر بروز سیل قرار دارد، لازم است که همه ما با این مطالب مرتبط با سیل آشنا باشیم. در مقاله‌ای که خواندید مطالبی درباره سیلاب، علل وقوع آن، عواقب و پیامدهای آن، و اقدامات لازم قبل و هنگام و بعد از وقوع سیل بود. سعی کردیم مطالب جامع و مفیدی را در اختیار شما قرار دهیم. امیدواریم که این مقاله به بالا بردن اطلاعاتتان در مورد سیل کمک کرده باشد. ممنون که تا انتها همراه ما بودید.

admin