نام مریم میرزاخانی نه تنها در ایران که در تمام دنیا یک نام شناخته‌شده و قابل احترام است. وی یک ریاضی‌دان برجسته است که تحقیقات ارزنده و مهمی در حوزه ریاضیات انجام داد. او در طول عمر کوتاهش توانست به افتخارات بسیاری دست پیدا کند که کمتر کسی کلکسیونی از تمام آن‌ها را در رزومه خود دارد. برای اینکه با این شخصیت ماندگار ایرانی آشنا شوید تصمیم گرفتیم زندگی نامه مریم میرزاخانی را بررسی کنیم و با هم در فراز و نشیب‌های زندگی این بانوی برجسته ایرانی همراه شویم.

بیوگرافی مریم میرزاخانی

اولین خط از زندگی نامه مریم میرزخانی در کوچه پس کوچه‌های تهران در 22 اردیبهشت 1356 ورق خورد. پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری برق بود. پدر مریم اهل طالقان استان البرز است. مادر او نیز زهرا حقیقی نام دارد که خانه‌دار است. مریم سه خواهر و بردار داشت. پدر و مادر مریم می‌گویند که ما همیشه دوست داشتیم فرزندان‌مان وارد عرصه‌های ارزشمند شوند اما هیچ وقت آن‌ها را در خصوص درس تحت فشار نگذاشته‌ایم.

زندگی نامه مریم میرزاخانی به پیش می‌رفت و به دوره طلایی انتخاب رشته نزدیک می‌شد. مریم در کودکی فکر می‌کرد که یک نویسنده می‌شود چرا که معتقد بود که هیجان‌انگیزترین لحظات زندگی‌اش همان لحظاتی بوده‌اند که او مشغول مطالعه بوده است و کتاب‌های مورد علاقه‌اش را می‌خواند. البته زمانی که بزرگ‌تر شد، علاقه به ریاضیات در وجودش ریشه دواند و در دبیرستان فرزانگان تهران رشته ریاضی را برای ادامه تحصیل انتخاب کرد.

او در این باره می‌گوید:

بچه که بودم، دوست داشتم نویسنده شوم. شاید کسی که مرا به ریاضیات علاقه‌مند کرد، برادرم بود. او یک روز با تعریف کردن داستانی از حل یک معمای ریاضی باعث شد که من به شوق بیایم. هر چه بیشتر ریاضی را مطالعه کردم و مسئله حل کردم، این شوق بیشتر خودش را نشان داد.

مریم در سال‌های 1373 و 1374 از دبیرستان فرزانگان مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری را دریافت کرد و بعد از آن در سال 1994 در المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ با امتیاز 41 از 42 مدال طلای جهانی گرفت. به نظر می‌رسد مریم به هیچ نمره‌ای جز همان نمره کامل 42 راضی نمی‌شد چرا که در سال بعد در المپیاد ریاضی کانادا شرکت کرد و این بار دریافت نمره کامل، مدال طلای جهانی را برای بار دوم به دست آورد.

مریم میرزاخانی در کنار رویا بهشتی جز اولین دخترانی بودند که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه پیدا کردند. مریم همچنین اولین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران طلا گرفت و اولین کسی بود که در دو سال متوالی به مدال طلا المپیاد ریاضی دست یافت. همچنین اولین دانش‌آموز ایرانی بود که در آزمون المپیاد ریاضی توانست نمره کامل بگیرد.

مریم میرزاخانی دوره کارشناسی را در دانشگاه شریف طی کرد و یکی از دانشجویان بااستعداد و موفق این دانشگاه بود. وی در این دوره اثبات ساده‌ای برای قضیه شُر پیدا کرد که در ماهنامه انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد. او بعد از اینکه تحصیلات خودش را در دوره فوق‌لیسانس تمام کرد، مانند بیشتر هم‌دانشگاهی‌هایش راهی آمریکا شد. کارنامه درخشانی که در شریف داشت و البته هوش و استعداد خودش سبب شد تا بورسیه هاروارد را به دست بیاورد. در هاروارد او در کلاس‌های کورتیس مک مولن که از برندگان دوره‌های قبل جایزه فیلدز بود، شرکت می‌کرد.

مریم درباره علاقه‌اش به ریاضی اینطور صحبت می‌کند:

«بدون علاقه داشتن به ریاضی ممکن است آن را سرد و بیهوده تصور کنید. اما زیبایی ریاضیات خود را تنها به شاگردان صبور نشان می‌دهد. باارزش‌ترین بخش مطالعه ریاضی زمانی است که می‌گویی آها. ذوق کشف کردن و لذت فهمیدن یک چیز جدید و احساس ایستادن بالای یک بلندی و رسیدن به دیدی شفاف و واضح همان چیزی است که ریاضی را لذت‌بخش می‌کند.»

او در سال 2004 مدرک دکترای خود را زیر نظر استاد محبوبش مک مولن گرفت و در دو دانشگاه پرینستون و استنفورد به عنوان استادیار مشغول تدریس شد. او تا سال  2008 و در سن 31 سالگی در پرینستون ماند و درجه استاد تمامی خود را گرفت. به خاطر علاقه زیادی که به مطالعه و تحقیق کمک هزینه تحصیل دانشگاه هاروارد را رد کرد تا در موسسه ریاضیات کلی در دانشگاه پرینستون نیوجرسی در سمت محقق فعالیت کند. او در سن 31 الگی توانست به درجه استاد تمامی دست پیدا کند. تخصص مریم میرزاخانی در ریاضیات شامل فضاهای مدول، نظریه تیچملر، هندسه هذلولی، نظریه ارگودیک و هندسه سمپلتیک بود. 

او در سال 2009 به خاطر دستاوردهایش در ریاضیات برنده جایزه بلومنتال از طرف انجمن ریاضیات آمریکا شد. در زندگی نامه مریم میرزاخانی آمده است که این انجمن در اعلامیه‌ای به مناسبت برنده شدن جایزه بلومنتال توسط او اینگونه نوشت:

«خلاقیت استثنایی و تز دکتری مبتکرانه که در آن ابزارهای متنوعی از هندسه هذلولوی گرفته تا روش‌های کلاسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک با هدف رسیدن به نتایج در سه مسئله مهم با هم ترکیب شده‌اند، قابل تقدیر است.»

سال 2010 مریم یک بار دیگر نبوغ خود را به رخ دنیا کشید و یک پرسش بدون پاسخ در ریاضیات را جواب داد. حدس شار زلزله ویلیام ترستن روی فضاهای تایشمولر برای سال‌های متمادی یکی از مسائل غیرقابل حل در دنیای ریاضیات بود که مریم پرونده‌اش را بست.

دستاوردهای مریم میرزاخانی تمامی نداشتند و او چهار سال بعد هم با اثبات قضیه دیگری جهان علم را به حیرت واداشت. مریم به همراه دو محقق دیگر به نام‌های امیر محمدی و الکس اسکین ثابت کردند که ژئودزیک‌های مختلط و بستارهای آن‌ها، برخلاف انتظار، نامنظم یا فراکتالی نبوده و بسیار منظم هستند. به عبارت بهتر، بستارهای چنین ژئودزیک‌هایی جبری و دارای ویژگی‌هایی از جمله صلبیت هستند. نتایجی که این تیم به آن‌ها دست یافتند، با نام کار مریم میرزاخانی و توسط اتحادیه ریاضی به این صورت توصیف شد:

«دست یافتن به این حقیقت که تصلب در فضاهای همگن، چگونه انعکاسی در فضاهای ناهمگنی مانند جهان فضای پیمانه‌ای دارد، شگفت انگیز است.»

دیدگاه مریم برای حل مسائل ریاضی جالب است. او می‌گوید:

 «من برای حل مسائل فرمول خاصی ندارم. گاهی احساس می‌کنم که در یک جنگل گم شده‌ام. در آن زمان همه دانسته‌هایم را به کار می‌بندم تا یک راه‌حل یا حتی حقه برای حل مسئله پیدا کنم. بالاخره اگر کمی شانس بیاورم، یک باره خودم را به بالای یک تپه می‌رسانم و از آن‌جا دید روشنی به همه چیز دارم.»

ازدواج و فرزند و زندگی شخصی

در مطالعه زندگی نامه مریم میرزاخانی ازدواج و زندگی شخصی او هم به اندازه دستاوردهای علمی‌اش مهم است چرا که مریم خود نیز اهمیت زیادی برای زندگی واقعی‌اش به عنوان یک دختر، یک همسر و یک مادر قائل بود. در این فصل از زندگی نامه مریم میرزاخانی می‌رسیم به همسرش که درواقع همکار او در دانشگاه بود و دخترش که نام ملکه ایرانی را برای او انتخاب کردند.

همسر مریم میرزاخانی

مریم در سال 2008 و همزمان با استادتمام شدنش با یان واندارک یک پژوهشگر اهل کشور چک ازدواج کرد. وی دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد و پژوهشگر سابق علوم رایانه نظری مرکز تحقیقات آی بی ام بود.

همسر مریم می‌گوید: من برای اولین بار مریم را در سال 2004 در بوستون ملاقات کردم. در آن زمان او در رشته خودش یک ستاره بود که تز دکترایش را در هاروراد تمام کرده و تعداد زیادی از مسئله‌ها را با دینامیک روی رویه‌های هذلولی حل کرده بود. با این وجود شما نمی‌توانستید ستاره بودن او را در یک مهمانی خانگی متوجه شوید. چرا که مریم رفتار متواضعانه و دوستانه و البته کنجکاوانه‌ای نسبت به افراد دیگر داشت و درعین حال ترجیح می‌داد که آن‌چه در دنیای علم و دانشگاه و محل کار به دست آورده است، در برخوردهای دوستانه پنهان نگه دارد. شاید او ترجیح می‌داد که اطرافیانش را گیج و دستپاچه نکند. چرا که مریم خوب می‌دانست که ریاضی به خصوص برای مردم آمریکا از دروس مورد علاقه یا حتی قابل فهم نبود.

آن‌ها  در سال 2008 در بالای یک کوه در نیوهمشایر و در حالی که تنها 6 نفر حضور داشتند، با هم ازدواج کردند. در سال 2009 با شغل‌های عالی و موقعیت‌های بی‌نقص برای زندگی به کالیفرنیا رفتند و دخترشان آناهیتا در سال 2011 به دنیا آمد.

یان واندارک می‌گوید: مریم با وجود موفقیت‌های زیادی که در زمینه علم داشت، از زیر ذره‌بین قرار گرفتن خوشش نمی‌آمد و علاقه‌ای به مصاحبه با رسانه‌ها نداشت.

آناهیتا

 گفته می‌شود که مریم برای حل مسائل سخت هندسه و ریاضی نقوش و تصاویر زیادی روی کاغذ‌های بزرگ رسم می‌کرد. به طوری که آناهیتای کوچک تصور می‌کرد که مادرش در حال نقاشی است به همین خاطر اگر در آن‌ سال‌ها از آناهیتا سوال می‌کردید شغل مادر چیست؟ او پاسخ می‌داد که مادرم نقاش است.

مریم میرزاخانی هم به رسم پدر و مادرش، فرزندش را برای انتخاب آینده‌اش آزاد می‌گذاشت. او در مصاحبه‌‌های محدودی که داشت، گفته است که برای من فرقی ندارد که بچه‌ام در آینده ریاضی‌دان بشود یا نه. اما امیدوارم او و همه بچه‌ها ریاضی را جدی بگیرند. دوست ندارم مانند کسانی باشد که تا صحبت از ریاضی می‌شود، می گویند که من هیچ چیز از ریاضی نمی‌دانم. چرا که آن‌ها حتی به خودشان این فرصت را نمی‌دهند که به ریاضی فکر کنند. البته این موضوع در ایران زیاد مرسوم نیست ولی در آمریکا زیاد با آن مواجه شده‌ام. ریاضی به درست فکر کردن کمک می‌کند. حتی یک پزشک یا کسی که کار دیگری انجام می‌هد، اگر ریاضی خوبی داشته باشد، می‌تواند بهتر پیشرفت کند.

مریم حتی سعی می‌کرد عظمت و ترس ریاضی را برای آناهیتا کمتر کند. او از هر فرصتی برای همراه کردن آناهیتا با خودش در مراسم‌ها و ایونت‌های مختلف استفاده می‌کرد تا دختر کوچکش بیشتر با دنیای مادر خو بگیرد. همین کارها بود که مریم را از دید دیگران به یک مادر دوست داشتنی و دغدغه‌مند تبدیل کرده‌بود.

دریافت مدال فیلدز

به نظر می‌رسد که نقطه عطف زندگی نامه مریم میرزاخانی همین پاراگراف است که باعث شد همه نگاه‌ها به این زن ایرانی معطوف شود. مریم میرزاخانی در سال 2014 موفق شد مدال فیلدز را دریافت کند. فیلدز یک مدال ارزشمند در جوامع ریاضی است که هر چهار سال یک بار توسط کنگره اتحادیه جهانی ریاضیات به ریاضی‌دانان جوان (کمتر از 40 سال ) که اقدام ارزنده‌ای در زمینه ریاضی انجام داده باشند، ارائه می‌شود. جایزه فیلدز بسیار ارزشمند است و درواقع از آن به عنوان نوبل ریاضیات یاد می‌شود.

او این جایزه را به خاطر کار روی دینامیک و هندسه سطوح ریمانی دریافت کرد. دریافت این جایزه توسط مریم میرزاخانی از این جهت که او اولین زن و اولین ریاضی‌دان ایرانی بود که توانست این جایزه را دریافت کند، بسیار مورد توجه قرار گرفت.

تبریک رئیس جمهور وقت به مریم میرزاخانی و واکنش‌های رسانه‌ها

مریم میرزاخانی به عنوان یک زن ایرانی به مهم‌ترین جایزه ریاضی دست یافته بود و تا آن زمان رسانه‌ها عکس هیچ زن بی‌حجاب  ایرانی را منتشر نمی‌کردند. حسن روحانی رئیس جمهور وقت اولین نفری بود که این تابو را شکست و با انتخاب یک عکس نرمال از مریم میرزاخانی با پوشش معمول خود و البته بدون حجاب، این موفقیت را به ملت ایران تبریک گفت. وی با انتشار تصویر مریم  نوشت تبریک به مریم میرزاخانی برای کسب عنوان اولین زنی که جایزه فیلدز را دریافت کرده است. این جایزه ما ایرانیان را بسیار مغرور کرد.

البته با وجود این رویکرد رئیس جمهور، رسانه‌های محلی هنوز در انتشار عکس‌های معمول مریم بلاتکلیف بودند و به طوری که برخی تنها عکس صورت مریم را منتشر کردند، برخی عکس‌های عادی و بدون روسری را منتشر کردند و برخی دیگر حتی با فتوشاپ برای او روسری درست کردند. در هر صورت افتخار بزرگ کسب این جایزه به اندازه‌ای عظیم بود حتی رسانه‌ها و جریانات تندرو را مجبور کرد این بار بدون اینکه درگیر ظاهر زن ایرانی باشند، به هوش و استعداد سرشارش نگاه کنند. و این یکی دیگر از دستاوردهایی بود که مریم عزیز برای ایرانیان و زنان ایرانی به ارمغان آورد.

روز زن در ریاضیات | روز بزرگداشت مریم میرزاخانی

در تقویم یک روز برای بزرگداشت مریم میرزاخانی در نظر گرفته‌اند که آن را به عنوان روز زن در ریاضیات می‌شناسیم. در سال 2019 میلادی به پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران و توسط اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی سالروز تولد او یعنی 22 اردیبهشت را به جبران خدمات او روز زن در ریاضیات نام گذاری شد.

در توضیح این اقدام آمده است که در شرایطی که قرن‌ها اوضاع برای زنان ریاضیدان خوب نبوده است، تعیین چنین روزی باعث می‌شود که احساس تعلق خاطر آن‌ها به ریاضی پررنگ‌تر شود همچنین آگاهی دنیا از توانایی زنان در عرصه ریاضی هم تقویت شود. از طرف دیگر بعد از برگزاری 27 کنگره بین‌المللی ریاضی‌دانان که در زوریخ آغاز شد، مریم میرزاخانی برای اولین بار مدال فیلدز را که پرافتخارترین جایزه ریاضی است، به تصاحب زنان درآورد و این راه را برای دیگر زنان هموار کرد.

البته روز زن در ریاضیات تنها نامگذاری نبود که با نام مریم میرزاخانی انجام شد. به خاطر کارهای تاریخ‌ساز مریم در ریاضیات در داخل و خارج کشور، نامگذاری‌های دیگری با نام مریم انجام شد تا او را برای همیشه در یادهای ما و نسل‌های بعد از ما جاودانه کند. در ادامه این موارد را می‌خوانیم:

ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان یک تهران در تیرماه 1396 به افتخار مریم میرزاخانی که روزی دانش‌آموز این مدرسه بود، با نام ساختمان پرفسور مریم میرزاخانی تغییر نام پیدا کرد.

کتابخانه اصلی دانشکده ریاضیات دانشگاه صنعتی شریف را به افتخار مریم و به نام او نامگذاری کردند.

در 2 مرداد 1395 و به تصویب هیئت امنای خانه ریاضیات اصفهان، تالار همایش‌ها و کنگره‌های این مرکز به نام تالار میرزاخانی نام‌گذاری شد.

تالار اجتماعات مجتمع آموزشی بین‌المللی و تطبیقی پسران تهران هم از دی ماه سال 1399 به یاد این نابعه ایرانی به نام تالار مریم میرزاخانی نامگذاری شد.

در 2 فوریه 2018 میلادی میکرو ماهواره‌ای از سری گنوست توسط استلاجی که یک شرکت در زمینه تصویربرداری و تحلیل دیدبانی زمین است، به فضا پرتاب شد که نام آن مریم میرزاخانی است.

به یاد این پرفسور ایرانی سیارک 321357 میرزاخانی نامگذاری شد و توسط مرکز بررسی ریزسیاره‌ها منتشر شد.

به پیشنهاد دانشجویان دانشگاه فنی برلین یکی از خیابان‌های این شهر به مناسبت روز زن در 8 مارس به نام مریم میرزاخانی تغییر نام پیدا کرد.

به پیشنهاد اعضای انجمن شهری مون‌پلیه فرانسه یکی از خیابان‌های این شهر به اسم مریم میرزاخانی نامگذاری شد.

روی تابلوی خیابانی در شهر لیون فرانسه و در کنار دانشگاه معروف اکول نرمال هم نام مریم میرزاخانی به چشم می‌خورد.

به جز موارد گفته شده یک جایزه جدید هم به نام جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو در 4 نوامبر می2019 میلادی معرفی شد که از طرف بنیاد جایزه بریکترو که جوایر بین‌المللی در دستاوردهای علمی است، به زنان پیشتاز در علم ریاضی تقدیم خواهد شد. این جایزه به همراه یک کمک هزینه 50 هزار دلاری هر ساله به یک یا دو نفر از زنان ریاضی‌دان تازه‌کار که تا دو سال قبل دکتری خود را دریافت کرده‌اند ارائه می‌شود.

دانشگاه استنفورد هم که روزی بستری برای آموزش‌های این پرفسور فقید ایرانی بوده است، یک بورسیه جدید به نام مریم میرزاخانی به مبلغ 800 دلار در نظر گرفت که به دانشجویان تحصیلات تکمیلی ارائه می‌شود.

بیماری و مرگ مریم میرزاخانی

اوایل تابستان 2017 بود که مریم به خاطر سرطان سینه در بیمارستان بستری شد. بیماری او از 4 سال قبل تشخیص داده شده بود. اتفاقا در روز دریافت جایزه فیلدز هم مریم درگیر بیماری بود و به خاطر شیمی‌درمانی ضعیف و رنجور شده بود. همسر مریم درخصوص بیماری او چنین می‌گوید:

«مریم بعد از تشخیص سرطان گفت که زندگی عادلانه نیست. زمانی که در خانواده خوب با هوش زیاد به دنیا آمدم هم نبود. پس الان هم شکایتی ندارم. او برنامه واضح و مشخصی داشت و کاملا می‌دانست که در هر برهه چه کاری باید انجام دهد. کسانی را می‌شناختم که مریم را الگوی خودشان می‌دانستند اما از نظر من این ممکن نبود. چرا که مریم انسان خاصی بود و تبعیت از او کار ساده‌ای نیست. او ذهن قوی داشت و می‌دانست که دقیقا از زندگی چه می‌خواهد.

بعد از خطر بیماری والدین او برای مراقبت از مریم به آمریکا رفتند اما فرصت کوتاه زندگی مریم خیلی زود پایان یافت. مریم میرزاخانی در سال 1396 خورشیدی و زمانی که تنها 40 سال داشت، در بیمارستانی در کالیفرنیا از دنیا رفت و خط آخر زندگی نامه مریم میرزاخانی عزیز به این گونه رقم خورد.

admin