اگر سودای نویسندگی در سر دارید و یا از تولید محتوا متنی لذت می‌برید، پس از اندیشه و ایده‌هایی که در سر دارید، دانستن قواعد نگارشی مهم‌ترین گام در جهت نوشتن یک مطلب خوب است. یک نویسنده و یا محتوانویس حرفه‌ای باید توجه ویژه‌ای به بسیاری از جزئیات و تزیینات نوشتاری نیز داشته باشد. مهم‌ترین مورد از تزیینات نوشتاری، استفاده از قواعد نگارشی است.
هدف اصلی یک محتوانویس حرفه‌ای این است که یک متن باکیفیت را به مخاطبان خود ارائه دهد. این کیفیت جنبه‌های مختلفی دارد. از جمله: درون‌مایه متن، لحن ایجاد ارتباط با مخاطب و … که رعایت نکات نگارشی نیز جزء مواردی است که حائز اهمیت است.
در دنیای ارتباطات، مردم روزانه با هزاران محتوای متنی رو‌برو می شوند. اگر این متن‌ها سرشار از غلط‌های املایی و نگارشی باشند و کیفیت لازم را چه از نظر مفهومی و چه از نظر ساختاری نداشته باشند، به راحتی می‌توان فهمید که نویسندگان و گرد‌آورندگان این‌گونه محتواها، افراد بی‌تعهد و کم سوادی بوده‌اند.
فهرست
چرا باید به قواعد نگارشی در متن توجه کنیم؟
برخلاف تصور بسیاری از افراد که دستور زبان و نگارش را موضوع کم اهمیتی تلقی می‌کنند، این موارد فاکتورهای مهمی در تعیین کیفیت متن هستند. رعایت این قواعد نشانه احترام به خواننده و مخاطب است؛ چرا که با رعایت اصول اولیه نگارش، خواندن و درک مطلب برای آن‌ها آسان می‌شود. بعلاوه، استفاده نادرست از علائم نگارشی ممکن است باعث برداشت نادرست از مفهوم یک نوشته شود. برای مثال، همه ما با جمله‌ی “بخشش لازم نیست اعدامش کنید” آشنا هستیم و می‌دانیم که تنها با تغییر جایگاه یک ویرگول، معنای این جمله به کلی تغییر می‌کند:
- بخشش، لازم نیست اعدامش کنید.
- بخشش لازم نیست، اعدامش کنید.
چند مورد از مهم ترین قواعد نگارشی عبارتند از:
جمع بستن کلمات
یکی از اشتباهات رایج موجود در مقالات و متن‌ها، استفاده نادرست از نشانه‌های جمع کلمات است. مثلا کلماتی که ریشه فارسی دارند را نباید با نشانه‌های جمع عربی و یا جمع مکسر جمع بست.
نشانه‌های جمع عربی: “ات” ، “ین” و “ون”
نشانه‌های جمع فارسی: “ان” و “ها”
مثلا در کلمه “انتقادات”، چون کلمه انتقاد یک واژه عربی است، پس طبیعی است که با “ات” جمع بسته می‌شود. اما در کلمه “پیشنهادات”، چون ریشه کلمه پیشنهاد، فارسی است، پس جمع بستن آن با نشانه جمع “ات” اشتباه است.
علامت تنوین
کلمات و عبارات فارسی هیچ‌گاه تنوین نمی‌پذیرند. مثلا کلمه مخصوص، ریشه عربی دارد و می‌توان آن را به شکل “مخصوصاً” به کار برد ولی استفاده از ” گاها” اشتباه است.
استفاده از ت یا ط
عبارات یا کلماتی که دارای حرف t هستند و از زبان‌های دیگر وارد زبان فارسی می‌شوند، بهتر است که با حرف “ت” نوشته شوند مثلا: باتری، امپراتور و …
عبارت “برعلیه”
استفاده از عبارت “برعلیه” اشتباه است؛ چرا که “بر” و “علیه” هردو به یک معنی هستند و استفاده از هر دوی آن‌ها در کنار هم، حشو در نظر گرفته می‌شود.
استفاده از “ه” مونث
بسیار مشاهده می‌شود که افراد، چه در گفتار و چه در نوشتار، از “ه” مونث استفاده می‌کنند که این کار اساسا اشتباه است. یکی از اشتباهات رایج در این مورد، “خواهران محترمه” است. در زبان فارسی برای اسم‌ها و افراد مونث، صفت‌ها به‌صورت ساده به کار می‌روند و مونث نمی‌شوند.
“گذار” یا “گزار”؟ مسئله این است!
بسیاری از افراد تفاوت بین این دو واژه شبیه به هم را نمی‌دانند. بهتر است در ابتدا شکل صحیح مصدر آن‌ها را بدانیم:
- گذاشتن با “ذ”
- گزاردن با “ز”
“گذاشتن” به معنای قرار‌دادن، وضع کردن، تاسیس کردن و … است. مانند قانون‌گذار
“گزاردن” به معنای به جا آوردن، اجرا کردن، انجام دادن، تعبیر کردن و … است. مثلا: نمازگزار، خواب‌گزار
حذف به قرینه لفظی
یکی از شیرین‌ترین ویژگی‌های زبان فارسی، استفاده از حذف به قرینه لفظی است. این کار برای کوتاه کردن سخن و جلوگیری از تکرار انجام می‌گیرد. اما بسیار پیش می‌آید که نویسندگان و نگارندگان از این مورد در جای نامناسب استفاده می‌کنند. مثلا در جمله «من آن فیلم را دیده و درباره‌اش نظر خواهم داد.» صحیح نیست. چرا که شکل درست آن به این‌گونه است: «من آن فیلم را دیده‌ام و درباره‌اش نظر خواهم داد.»
حذف به قرینه لفظی تنها در مواقعی انجام می‌گیرد که دو فعل یا دو کلمه عینا شبیه هم داشته باشیم. برای مثال می‌توانیم جمله «مسئولین ذی‌ربط را دعوت کردیم و با آن‌ها درباره مسائل جامعه مشورت کردیم.» را به این‌گونه بنویسیم: «مسئولین ذی‌ربط را دعوت و با آن‌ها درباره مسائل جامعه مشورت کردیم.»
اگر حذف در جمله‌ی بدون قرینه صورت گیرد یا قرینه‌ها مشخص نباشند، نه تنها به کوتاهی جمله کمکی نمی‌کند، بلکه ابهام جمله را نیز بیشتر می‌کند.
استفاده از “را” در مکان مناسب
“را” نشانه‌ی مفعول است و باید در نزدیک‌ترین مکان نسبت به مفعول قرار بگیرد. به مثال زیر توجه کنید:
«امروزه، بیشتر برنامه‌نویسان، جاوا اسکریپت که محبوب‌ترین زبان برای برنامه‌نویسی وب است را برای فعالیت انتخاب می‌کنند.»
شکل درست‌تر این جمله چنین است:
«امروزه، بیشتر برنامه نویسان، جاوا اسکریپت را -که محبوب‌ترین زبان برای برنامه نویسی وب است- برای فعالیت انتخاب می‌کنند.»
علائم نگارشی
استفاده از علائم نگارشی در جای مناسب جملات بسیار مهم است. علائم نگارشی به فهم بیشتر مطالب کمک بسزایی می‌کنند. در این مقاله به چند مورد از پرکاربردترین علائم نگارشی اشاره می‌کنیم.
نقطه .
- علامت نقطه در جمله‌های امری، خبری و جمله‌های فاقد پرسش و تعجب در پایان جمله قرار می‌گیرد.
- در متن‌های تایپ شده نقطه باید بلافاصله بعد از آخرین کلمه جمله (معمولاً فعل) قرار بگیرد؛ سپس اولین کلمه جمله بعدی با یک فاصله به دنبالش بیاید.
علامت ویرگول ،
ویرگول، از پرکاربردترین علائم نگارشی است و کاربردهای متفاوتی دارد. از جمله:
- ویرگول در یک جمله بلافاصله بعد از کلمه‌های پیشین و با یک فاصله از کلمه‌های بعدی قرار می‌گیرد.
- بیشترین استفاده از ویرگول زمانی است که می‌خواهیم از تکرار حرف “و” جلوگیری کنیم. مثلا «طراحی وبسایت، طراحی لوگو، دیجیتال مارکتینگ و سئو از جمله خدمات شرکت توسکاوب هستند.»
- برای بدل کلمات در جمله نیز از ویرگول استفاده می‌شود. مثلا: «سئو، بهینه‌سازی موتور جستجو، از روش‌های مهم در پیشرفت کسب‌وکار اینترنتی است.»
- برای ایجاد مکث کوتاه در متن از ویرگول استفاده می‌شود.
- در کیبوردهای فارسی برای تایپ علامت ویرگول، باید هم‌زمان کلیدهای Shift+T را بفشارید.
علامت سوال ؟
- علامت سوال در پایان جملات پرسشی قرار می‌گیرد.
- علامت سؤال مانند علامت نقطه بلافاصله پس از آخرین کلمه جمله قرار می‌گیرد؛ اولین کلمه جمله بعدی با یک فاصله نسبت به آن نوشته می‌شود.
- علامت سؤال را می‌توان در میان جمله هم به کار برد. مثلا برای نشان دادن تردید یا تمسخر. در این شرایط علامت سؤال در میان پرانتز می‌آید. مثلاً: «آن پسر یک نابغه (؟) است».
- در کیبوردهای فارسی برای تایپ علامت سوال، باید از کلیدهای Shift+/ استفاده کرد.
علامت تعجب !
- از علامت تعجب هنگامی استفاده می‌شود که در محتوای جمله پیام عاطفی برجسته‌ای وجود داشته باشد و یا هنگامی که جمله باعث اعجاب و غافلگیری شود. مثلا: به به! چه سخنرانی پرباری!
- از علامت تعجب در آخر جمله‌های دستوری یا امری که همراه با تاکید است نیز استفاده می‌شود. مثلا: همه کارمندان راس ساعت 5 در جلسه حاضر باشند!
- از علامت تعجب پس از منادا نیز استفاده می‌شود. مثلا: استاد! ممکن است به من فرصت کافی برای ارائه مقاله‌ام بدهید؟
- علامت تعجب مانند علامت‌های نقطه و سؤال است؛ به آخرین کلمه جمله متصل می‌شود و با یک فاصله قبل از اولین کلمه جمله بعد قرار می‌گیرد.
- در کیبوردهای فارسی برای تایپ علامت تعجب، باید هم‌زمان کلیدهای Shift+1 را بفشارید.
نیم فاصله
- نیم‌فاصله یک فاصله با عرض صفر بین دو حرف فارسی است که اندازه آن از یک فاصله کامل یا space کوتاه‌تر است و فاصله مرئی ایجاد نمی‌کند. از نیم‌فاصله زمانی استفاده می‌کنیم که بخواهیم بین حروف یه کلمه فاصله بیندازیم؛ به گونه‌ای که فاصله‌ی آن‌ها بیش از حد نباشد و در عین حال انسجام کلمه نیز حفظ شود. مثلا کلمه “بهره‌وری” با یک نیم‌فاصله نوشته می‌شود. همچنین در افعالی که دارای “می” هستند نیز بین “می” و “فعل” از نیم‌فاصله استفاده می‌کنیم. مانند: می‌روند، می‌شنویم و … .
- در کیبوردهای فارسی با گرفتن هم‌زمان کلیدهای Ctrl+Shift+2 نیم فاصله ایجاد می‌شود.
- در کیبوردهای استاندارد با گرفتن کلیدهای Shift+Space نیم‌فاصله ایجاد می‌شود.
علامت نقطه ویرگول ؛
- از نقطه ویرگول زمانی استفاده می‌شود که بخواهیم بین دو جمله مرتبط با هم، فاصله و مکثی کوتاه ایجاد کنیم.
- از نقطه ویرگول زمانی استفاده می‌شود که جمله ای به پایان رسیده است، ولی نویسنده هنوز می‌خواهد پیام درونی جمله قبل را ادامه بدهد. مثلا: حجم کار امروزم نسبت به دیروز بسیار بیشتر بود؛ طوری که توان ایستادن ندارم!
- درست مانند علائم نگارشی قبلی، نقطه ویرگول هم نسبت به کلمه پیشین خود بدون فاصله قرار می‌گیرد و نسبت به کلمه بعدی خود فاصله دارد.
- در کیبوردهای فارسی برای تایپ علامت نقطه ویرگول، باید هم‌زمان از کلیدهای Shift+Y استفاده کنید.
پرانتز ( )
- بطور کلی از پرانتز زمانی استفاده می‌شود که بخواهیم درباره یک قسمتی از متن، توضیحات بیشتری را ارائه بدهیم. مثلا: اروپا در قرون وسطی (قرن 5 تا 15 میلادی)، دوران تاریکی و رکود را گذراند.
- همچنین از پرانتز برای بیان مترادف یا هم‌معنی یک کلمه در جمله و یا توضیحی که در ساختار جمله ضروری نیست، استفاده می‌شود.
- بین پرانتز باز و بسته و کلمه‌هایی که بین آن‌ها به این دو متصل هستند، هیچ فاصله‌ای وجود ندارد.
- در کیبوردهای فارسی برای تایپ پرانتز باز از Shift+0 و برای تایپ پرانتز بسته از Shift+9 استفاده می‌شود.
گیومه «»
- هنگامی که می‌خواهیم واژه یا عبارت جدیدی را برای اولین بار در جمله بیاوریم، از گیومه استفاده می‌کنیم. مثلا:
می‌توان گفت نخستین تعریف نسبتاً کامل و ارزنده از فرهنگ را «ادوارد تایلور»، انسان‌شناس معروف انگلیسی و بنیان‌گذار انسان‌شناسی فرهنگی، به دست داد.
- همچنین در هنگام ذکر نقل قول دیگران در جمله یا تضمین بیتی از شاعری دیگر در شعر از گیومه استفاده می‌شود. برای مثال:
چه خوش گفت فردوسی پاکزاد
که رحمت بر آن تربت پاک باد
«میازار موری که دانه‌کش است
که جان دارد و جان شیرین خوش است»
- گیومه از نظر فاصله با کلمات قبل و بعد خود از قواعد پرانتز پیروی می‌کند.
- در کیبوردهای فارسی Shift+K گیومه باز و Shift+L گیومه بسته است.
علامت نقل قول ” “
- کاربرد علامت نقل قول بسیار شبیه به کاربرد گیومه است و برای نقل مستقیم از شخصی و یا آوردن کلمه یا عبارات جدید در جمله از آن استفاده می‌کنیم.
- همچنین در تیترهای خبری به منظور جلوگیری از طولانی شدن طول جمله به جای گیومه از نقل قول استفاده می‌شود. مثلا:
تلاش براى دستيابى به راه حل سياسى در مورد “ابوموسي”
- در کیبورد فارسی برای تایپ علامت نقل قول از گ+Shift استفاده می‌کنیم.
جمع‌بندی
همان‌طور که قبلا هم اشاره کردیم، استفاده از قواعد و علائم نگارشی درست و مناسب نشانه تسلط و سواد یک نویسنده است. استفاده از این جزئیات و تزئینات ممکن است در ابتدا سخت بنظر برسد، اما با کمی حوصله و تمرین، ارزش بسزایی را به کیفیت متن‌ها و مطالب خود اضافه خواهید کرد.
خاطره سرایی هستم. متولد 1372 و کارشناس بیوتکنولوژی از دانشگاه سراسری کاشان. در زمینه ترجمه و سئو فعالیت دارم و از انجام آن‌ها لذت می‌برم. ورزش، خوشنویسی و نوشتن از علاقه‌مندی‌های شخصی من هستند. امیدوارم از خواندن مقالات من لذت ببرید و آن‌ها را به اشتراک بگذارید.
خیلی عالی و کاربردی بود ممنون بابت مقاله خوبتان
خواهش می‌کنم عزیزم. ممنون از توجه شما
ممنون بابت مقاله خوبتون.
متشکرم
سرکار خانم سرایی عزیز بی‌نهایت ممنون و سپاسگزارم.بسیار عالی و فوق‌العاده مفید و کاربردی بود . شاد باشید و مانا.