یکی از اندام‌های عضلانی بدن معده است که در سمت چپ و بالای شکم قرار دارد. غذا از راه مری وارد معده می‌شود. وظیفه اصلی معده تجزیه و هضم غذا برای استخراج مواد مغذی لازم از غذا است. معده به غدد گوارشی و روده نیاز دارد تا آنزیم‌های مختلفی از جمله پپسین و اسید تولید کند. اسیدها و آنزیم‌ها با تغییر غذا آن را به شکل مایع تبدیل می‌کنند. در مرحله بعد، نشاسته، چربی و پروتئین باید به واحدهای شیمیایی کوچکتری تجزیه شوند که از طریق دیواره روده وارد جریان خون ‌شوند. اختلال در عملکرد هر یک از این فرایندها منجر به بیماری های معده می‌شود.

بخش‌های مختلف معده

معده را می‌توان به 4 قسمت مختلف تقسیم کرد. این 4 قسمت عبارتند از کاردیا یا دهانه معده، فوندوس یا پایین معده، تنه معده یا کورپوس و پیلور.

اولین قسمت معده کاردیا جایی است که محتوای غذا از طریق مری به معده می‌رسد. اسیدها و آنزیم‌هایی که به شیره معده معروف هستند در کادیا تولید می‌شوند.

فوندوس یا کف معده غذای هضم نشده را ذخیره می‌کند و گازهایی که از هضم غذا تولید شده‌اند در خود نگه می‌دارد، به عبارت دیگر مواد غذایی را از آلودگی شیمیایی دور نگه می‌دارد.

 بزرگترین قسمت از چهار قسمت تشکیل دهنده معده تنه معده یا کورپوس است. این قسمت جایی است که بیشتر فرآیند هضم ناقص در آن انجام می‌شود.

پیلور به دوازدهه یا ابتدای روده کوچک متصل می‌شود. محتویات معده از راه کانال پیلور وارد روده کوچک می‌شود.

انواع بیماری‌ها و مشکلات معده

از انواع بیماری‌های معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رفلاکس معده به مری

محتویات معده، از جمله اسیدها، می‌توانند در جهت مخالف از طریق مری حرکت کنند. این بیماری هیچ علامتی ندارد. رفلاکس می‌تواند باعث سوزش سر دل یا سرفه شود. هنگامی که علائم ریفلاکس مشکل ساز یا مکرر می‌شود، به آن رفلاکس معده به مری یا GERD می‌گویند. در بیشتر موارد، ریفلاکس معده از رایج‌ترین بیماری های معده، می‌تواند مشکلات جدی در مری ایجاد کند.

• سوء هاضمه (دیس پپسی)

نام دیگر دیس پپسی، سوء هاضمه است. سوء هاضمه می‌تواند ناشی از هر نوع عارضه خوش خیم یا جدی باشد که معده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

• زخم معده

زخم معده که اغلب باعث درد یا خونریزی می‌شود، فرسایش پوشش معده را به دنبال دارد. زخم معده معمولاً در نتیجه استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی یا عفونت باکتریایی هلیکوباکترپیلوری ایجاد می‌شود.

• بیماری زخم معده

پزشکان زخم معده یا اثنی عشر را یک بیماری زخم پپتید می‌دانند (اثنی عشر اولین قسمت روده کوچک است).

• التهاب معده یا گاستریت

گاستریت یا التهاب معده که اغلب باعث تهوع یا درد می‌شود. گاستریت می‌تواند در اثر استفاده از برخی داروها، عفونت میکروبی هلیکوباکتر پیلوری یا عوامل دیگر ایجاد شود.

• سرطان معده

شکل نادری از سرطان‌ها سرطان معده است. بخش اعظم سرطان معده بر اثر آدنوکارسینوما و لنفوم به وجود می‌آید.

از علائم سرطان معده می‌توان به تهوع و استفراغ خونی، سوزش معده، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، کم‌خونی و فقرآهن در مردها، زردی پوست و… اشاره کرد.

• سندرم زولینگر ـ الیسون

یک یا چند تومور می‌تواند باعث ترشح هورمون‌هایی شود که در نهایت منجر به افزایش تولید اسید معده می‌شود. این اختلال نادر باعث GERD و زخم معده شدید است.

• واریس معده

افراد مبتلا به بیماری شدید کبدی ممکن است وریدهای متورم، برآمده یا پرفشار در شکم خود داشته باشند، به این حالت واریس معده می‌گویند. این وریدها در معرض خطر بیشتری برای خونریزی هستند، اما میزان خونریزی در این وریدها کمتر از واریس مری است.

• خونریزی معده

گاستریت، زخم معده یا سرطان معده می‌تواند باعث خونریزی معده شود. در زمان مشاهده خون یا مواد سیاه در استفراغ یا مدفوع شخص را باید فوری به نزدیکترین مرکز درمانی رساند.

• گاستروپارزی (تخلیه معده تاخیری)

آسیب عصبی ناشی از دیابت یا سایر بیماری‌ها می‌تواند باعث اختلال در انقباضات ماهیچه‌های معده شود. حالت تهوع و استفراغ از علائم شایع این بیماری است.

بهترین زمان مراجعه به پزشک در بیماری های معده

در صورت بروز هر یک از شرایط زیر، فرد باید به پزشک مراجعه کند:

• خون در هنگام اجابت مزاج
• درد شدید معده یا دل درد
• از بین نرفتن رفلاکس معده با آنتی اسیدها
• کاهش ناگهانی وزن
• استفراغ یا اسهال مداوم

آزمایش‌های معده

    آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی (ازوفاگوگاسترودئودنوسکوپی یا EGD):

آندوسکوپی یک لوله انعطاف‌پذیر با یک دوربین در انتهای آن (اندوسکوپ) است که از طریق دهان به دستگاه گوارش وارد می‌شود. به لطف آندوسکوپ می‌توان مری، معده و دوازدهه (اول قسمت روده کوچک) را بررسی کرد.

    CT اسکن: در دستگاه سی تی اسکن از اشعه ایکس و کامپیوتر برای ایجاد تصاویری از شکم و لگن استفاده می‌شود.

    تصویربرداری تشدید مغناطیسی: یک اسکنر از یک میدان مغناطیسی برای تولید تصاویر با وضوح بالا از معده و شکم استفاده می‌کند.

    تست PH: میزان اسید معده را می‌توان با استفاده از لوله‌ای که داخل بینی و گلو قرار داده می‌شود بررسی کرد. این به تشخیص یا اصلاح درمان GERD کمک می‌کند.

    بلع باریم: پس از بلع باریم، رادیوگرافی از مری و معده گرفته می‌شود. گاهی اوقات این کار برای تشخیص زخم یا سایر مشکلات انجام می‌شود.

    مجموعه‌های بخش فوقانی مجرای گوارش: از مری، معده و قسمت فوقانی روده کوچک عکس‌برداری با اشعه ایکس انجام می‌شود.

    مطالعه تخلیه معده: آزمایشی برای اندازه گیری سرعت عبور غذا از معده. مواد غذایی دارای برچسب شیمیایی هستند و با اسکنر کنترل می‌شوند.

    نمونه‌برداری معده: در طول آندوسکوپی، پزشک ممکن است تکه کوچکی از بافت معده را برای معاینه بردارد. به این ترتیب، عفونت هلیکوباکتر پیلوری، سرطان یا سایر مشکلات قابل تشخیص است.

    تست عفونت میکروبی معده یا H پایلوری: اگرچه در اکثر افراد مبتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری زخم معده ایجاد نمی‌کنند، اما می‌توان از آزمایش‌های ساده خون یا مدفوع برای بررسی عفونت و زخم معده یا تأیید رفع عفونت پس از درمان استفاده کرد.

درمان بیماری‌های معده

• بلاک کننده‌های هیستامین

کار هیستامین افزایش ترشح اسید معده است. در صورتی که هیستامین مسدود شود تولید اسید معده و علائم GERD کاهش پیدا می‌کند.

• مهارکننده‌های پمپ پروتون

این داروها مستقیماً پمپاژ اسید معده را مهار می‌کنند و برای حفظ اثربخشی آنها باید روزانه مصرف شوند.

• ضداسیدها

این داروها می‌توانند با اثرات اسید مقابله کنند، اما باکتری ها را از بین نمی‌برند و تولید اسید را متوقف نمی‌کنند.

• آنتی بیوتیک‌ها

عفونت باکتریایی معده را می‌توان با آنتی بیوتیک درمان کرد. این داروها با یا بدون داروهای دیگری که معده را درمان می‌کنند استفاده می‌شوند.

• آندوسکوپی

در طول آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی، می‌توان با استفاده از دستگاه های مورد استفاده با آندوسکوپ، خونریزی معده را متوقف کرد.

• عوامل تحریک کننده

برخی از داروها می‌توانند نفخ معده را افزایش داده و علائم گاستروپارزی را بهبود بخشند.

• جراحی معده

موارد خون‌ریزی معده، پارگی یا سرطان که نیاز به جراحی دارند.

سخن آخر

برخی از عادات سبک زندگی می‌تواند به افراد کمک کند معده سالم داشته باشند و با چاقی در ناحیه شکمی مبارزه کنند. وقتی انسان متوجه شد که برخی از غذاها برای او مناسب نیست، می‌تواند از آن‌ها اجتناب کند.

مصرف غذاهای ناسالم را محدود کنید. اگر حملات اسیدی را تجربه می‌کنید، سعی کنید گزینه‌هایی را به رژیم غذایی سالم خود اضافه کنید که ماهیت قلیایی دارند. پیاده روی به هضم غذا کمک کرده و با  کاهش کالری از مشکلاتی مانند GERD جلوگیری می‌کند. در واقع، سبک زندگی با ورزش و تحرک یا ورزش کم به بهبود بیماری‌های معده کمک می‌کند.

maryam darab