پنومونی چیست؟

پنومونی یا ذات‌الریه بیماری عفونتی ریه است که بر اثر عوامل زیادی مانند باکتری‌ها، مایکروباکتری، قارچ، انگل و ویروس باعث التهاب بافت ریه‌ می‌شود. در این عارضه، کیسه‌های هوایی متورم می‌شوند و درون آن‌ها از مایعات پر می‌شود؛ در نتیجه اکسیژن‌رسانی کمتر شده، فرآیند تنفس دشوار می‌شود و تبادلات گازی کاهش می‌یابد.

همه‌ی افراد با هر سنی ممکن است به عفونت ریه دچار شوند ولی سالمندان و کودکان به دلیل ضعف سیستم ایمنی بدن، بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند. سالمندان و کودکان مبتلا به پنومونی به نگهداری و مراقبت‌های تخصصی جهت بهبود نیاز دارند.

چه عواملی باعث ایجاد ذات الریه یا پنومونی می‌شوند؟

عامل اصلی ایجاد پنومونی، باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند. این بیماری مسری نیز می‌تواند باشد و باکتری‌ها و ویروس‌های ایجاد کننده بیماری معمولا از طریق سرفه و عطسه فرد مبتلا یا از طریق لمس اشیاء آلوده به پنومونی سرایت می‌کند. طی مبارزه‌ای که بین گلبول‌های سفید با عفونت‌ها شکل می‌گیرد، کیسه‌های هوا ملتهب می‌شوند و سپس کیسه‌های ریه با مایعات عفونی پر می‌شوند.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا بیماری پنومونی هستند؟

• بیمارانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا سیستم ایمنی مختل شده دارند، به عنوان مثال به دلیل ایدز،HIV یا سرطان در معرض برخی مواد شیمیایی یا آلاینده‌ها قرار گرفته‌اند
• شرایطی که باعث تولید خلط و انسداد راه‌های هوایی شود؛ مثل سرطان، استعمال دخانیات، مصرف مقدار زیادی الکل
• بی حرکتی طولانی مدت و الگوی تنفس سطحی
• تجربه سوء تغذیه
• فردی که اخیراً در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شده باشد
• افرادی که در سنین زیر 5 سال یا بالای 65 سال سن قرار دارند
• قرارگیری در وضعیت خوابیده به پشت در بیمارانی که قادر به محافظت از راه هوایی خود نیستند
• اخیراً از سرماخوردگی یا آنفولانزا بهبود یافته‌اند

انواع پنومونی چیست؟

ذات الریه باکتریایی: به دلیل باکتری Streptococcus pneumonia  ایجاد می‌شود.

پنومونی ویروسی:  نتیجه انتقال ویروس تنفسی سن سی شیال (RSV) و انواع آنفولانزا A وB، شناخته شده به عنوان آنفولانزا سرما خوردگی

پنومونی آسپیراسیون:  زمانی که مواد غذایی، مایعات یا محتویات معده به سمت بالا برگردد و وارد ریه شود. این نوع از پنومونی مسری نیست و در سالمندان و بیمارانی که مدت طولانی را در بستر به سر می‌برند، بیشتر دیده می‌شوند.

پنومونی قارچی:  ناشی از قارچ Coccidioides می‌باشد.

پنومونی بیمارستانی:  بیمارانی که در بیمارستان بستری می‌شوند. به عنوان مثال، کسانی که به دستگاه‌های تنفسی متصل هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.

چگونه ازابتلا به پنومونی جلوگیری کنیم؟

برای پیشگیری از بیماری ذات‌الریه، دو واکسن وجود دارد که از ابتلا به ذات‌الریه جلوگیری می‌کنند.

 واکسن کونژوگه پنوموکوکی یا  Prevnar
معمولا به عنوان بخشی از واکسیناسیون کودک درج می‌شود. برای کودکان زیر 2 سال، بزرگسالان بالای 65 سال

 واکسن پلی ساکارید پنوموکوکی یا پنوموواکس
برای کودکان و بزرگسالانی توصیه می‌شود که شامل این افراد می‌شود:

• بزرگسالان در سن 65 سال یا بالاتر
• افراد مبتلا به دیابت
• مبتلایان به بیماری مزمن قلب، ریه یا کلیه
• افرادی که مقدار زیادی الکل مصرف می‌کنند یا سیگار می‌کشند
• به افراد بین 2 تا 64 سال که شرایط پزشکی دیگری دارند ممکن است توصیه شود این واکسن را مصرف کنند.

واکسن‌ها ممکن است بزرگسالان را کاملاً از نظر خطر ابتلا به ذات الریه محافظت نکند، اما می‌تواند خطر ذات الریه و سایر عفونت‌های ناشی از استرپتوکوک پنومونیه از جمله عفونت‌های خون و مغز را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

در کنار واکسیناسیون، پزشکان رعایت موارد زیر را توصیه می‌کنند:

• شستن منظم دست‌ها
• مصرف کمتر سیگار
• رژیم غذایی سالم
• ورزش
• جلوگیری از قرار گرفتن در معرض خلط یا ذرات سرفه دیگران مبتلا به ذات الریه

علائم پنومونی در سالمندان

بعضی از علائم شایع بیماری پنومونی عبارتند از:

• شروع ناگهانی لرز
• تب
• تنگی نفس
• خلط چرکی
• سردرد
• درد قفسه سینه تشدید شونده با دم عمیق و سرفه

به علت نهان شدن نشانه‌هایی چون سرفه، درد قفسه سینه، تولید خلط و تب تشخیص پنومونی در سالمندان با مشکل همراه شود. با توجه به دانش علمی و مهارت‌های عملی، پرستار سالمند بیمار در منزل می‌تواند در تشخیص علایم کمک بسیاری به بیمار و کادر درمان کند.

پنومونی در کودکان

علائم پنومونی در کودکان شامل:

• مشکل در تنفس
• تغذیه نادرست
• سرفه
• تب
• تحریک پذیری
• کمبود آب بدن
• کودکان نوپا ممکن است از درد در سینه خود شکایت کنند و ممکن است بعد از سرفه استفراغ کنند.

درمان این بیماری در کودکان با استراحت زیاد و مصرف منظم مایعات همراه است و ذکر این نکته که بزرگسالان نباید در اطراف کودکان سیگار بکشند، خصوصاً اگر ذات الریه داشته باشند نیز لازم است.

چگونگی تشخیص بیماری ذات الریه یا پنومونی توسط پزشک

پزشک با سؤالاتی در مورد علائم و سابقه پزشکیتان مثل اینکه آیا شما سیگار می‌کشید و آیا در خانه، مدرسه یا محل کار در اطراف یک بیمار بوده‌اید یا خیر شروع خواهد کرد. پس از آن به صدای ریه‌های شما گوش می‌دهد و در صورت داشتن ذات الریه، ممکن است هنگام نفس کشیدن صداهای ترک خوردگی، حباب، خس خس یا کاهش صدای نفس در هنگام گوش دادن به قفسه سینه از طریق گوش پزشکی مشکوک به Pneumonia باشد.

لازم به ذکر است که پرستار سالمند در منزل با مشاهده علائم اولیه و گزارش آن به پزشک، نقش مؤثری در درمان به موقع این بیماری دارد.

اگر پزشک احتمال بدهد که شما ذات الریه دارید، ممکن است آزمایشاتی را تجویز کند، از جمله:

• آزمایش خون برای اندازه‌گیری تعداد گلبول‌های سفید. این مورد کمک می‌کند تا پزشک دریابد که چه میزان عفونت شدید است و علت احتمالی آن مانند وجود یک باکتری، ویروس یا قارچ چیست
• آزمایش خون جهت جستجوی علائم عفونت باکتریایی
• اشعه ایکس قفسه سینه جهت یافتن عفونت در ریه‌های شما و میزان شیوع آن
• پالس اکسی متری برای اندازه گیری میزان اکسیژن در خون
• آزمایش خلط جهت بررسی مایعات موجود در ریه برای پیدا کردن علت عفونت و تجزیه و تحلیل آن که تعیین کند  چه ارگانیسم باعث ایجاد Pneumonia شده است.

اگر علائم شما در بیمارستان شروع شده باشد یا مشکلات سلامتی دیگری داشته باشید، پزشک احتمالا آزمایش‌های بیشتری از قبیل موارد زیر را برایتان تجویز می‌کند:

• سی تی اسکن برای گرفتن تصویری دقیق از ریه‌ها
• کشت مایع پلور، که در آن پزشک مقدار کمی مایع را از بافت‌های اطراف ریه‌ها را خارج می‌کند تا به دنبال باکتری‌هایی باشد که ممکن است باعث ذات الریه شوند.
• کشت خون که مشخص کند آیا میکروارگانیسم از ریه‌ها به جریان خون سرایت کرده است یا خیر.
• آزمایش خون گاز خون شریانی  (ABG) برای مطالعه دقیق‌تر از میزان اکسیژن و دی اکسید کربن بدن
• برونکوسکوپی برای تحقیقات بیشتر است که یک لوله نازک، انعطاف‌پذیر و روشن به نام برونکوسکوپ به داخل ریه‌ها وارد می‌شود. این روش باعث می‌شود پزشک بخش‌های آلوده راه‌های هوایی و ریه‌ها را مستقیماً معاینه کند. در مدت زمان این کار بیمار تحت بی‌حسی قرار دارد.

مراقبت‌های ویژه از سالمندان مبتلا به پنومونی

پنومونی از طریق روش‌هایی مانند اشعه ایکس قفسه سینه که انسداد در ریه‌ها را نشان می‌دهد تشخیص داده می‌شود و به پزشکان کمک می‌کند تا میزان عفونت را تعیین کنند. آزمایش خون نیز گاهی ممکن است بخشی از روند تشخیص این بیماری باشد. پزشکان ممکن است از آنتی بیوتیک‌ها و سایر روش‌های درمانی نیز برای مقابله با پنومونی استفاده کنند. پرستار خصوصی سالمند در روند تشخیص پنومونی برای عزیزانتان همراهی و کمک شایان ذکری می‌کند. در ادامه به دو مورد از نکات مراقبتی سالمندانی که دچار پنومونی هستند می‌پردازیم:

تمام دارو‌های سالمندانی که دچار پنومونی هستند باید به موقع مصرف شوند

بعد از تشخیص علائم پنومونی در فرد مسن، باید طبق تجویز تمام داروها را مصرف کنند. مقاومت آنتی بیوتیکی نیز می‌تواند بخشی از این مسئله باشد؛ زیرا دوره‌های ناتمام آنتی بیوتیکی، برخی باکتری‌های عفونی را زنده و مقاوم به درمان می‌کند. از اینکه پیروی از دستورات پزشک در منزل انجام می‌شود اطمینان حاصل کنید و به افراد سالمند کمک کنید تا از این مسئله و احتمال بروز عفونت مجدد جلوگیری کنند. پرستار سالمند در منزل در این زمینه به شما کمک خواهند کرد.

استراحت، خوردن آب کافی و نظارت دقیق بر سالمند بیمار

استراحت و هیدراتاسیون در خانه دو مرحله مهم است که باید بعد از ترخیص از بیمارستان انجام شود. برای اطمینان از ابتلا به عفونت پنومونی و یا برطرف شدن آن، سالمندان نیاز به نظارت دقیق دارند. مراقبان و اعضای خانواده باید از علائم پنومونی آگاه باشند و بدانند که پنومونی در افراد مسن مداوم و دشوار است. پرستار سالمند با مراقبت از سالمند در روند بهبودی او نقش مؤثری دارد.
همراه بیمار در منزل باید سالمند را از جهات مختلف تحت نظر داشته باشد، مثلا تنفس سالمند باید از نظر سرعت، استفاده از عضلات فرعی، رنگ پوست و صداهای تنفسی مورد بررسی گردد. همچنین ویژگی‌های ظاهری خلط از نظر تغییر رنگ، مقدار و قوام بسیار حائز اهمیت است و باید به آن دقت شود. یکی از موارد بسیار مهم، آموزش بیمار در جهت مصرف مایعات برای پیشگیری از دفع زیاد مایعات از طریق سیستم تنفسی و همچنین طریقه درست استفاده از اسپیرومتری تشویقی است.

راهکارهای درمانی ذات الریه یا پنومونی

وابسته به نوع و شدت ذات‌الریه درمان صورت می‌گیرد. پنومونی باکتریایی معمولاً با آنتی بیوتیک درمان می‌شود. پنومونی ویروسی به طور معمول با استراحت و مصرف مایعات زیاد درمان می‌شود. پنومونی قارچی اغلب با داروهای ضد قارچ درمان می‌شود. سایر روش‌های درمانی شامل اقداماتی برای کاهش تب، کاهش درد و و کاهش سرفه می‌باشد.

استراحت و نوشیدن مایعات فروان برای درمان پنومونی بسیار مهم است. هیدراته ماندن به رقیق شدن خلط و مخاط کمک می‌کند و سرفه را کاهش می‌دهد. در صورتی که علائم تشدید شوند یا فرد دارای سیستم ایمنی ضعیف باشد، ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان ضرورت یابد. علاوه بر آن، بیماران مبتلا به پنومونی ممکن است به استفاده از اکسیژن اضافی نیاز داشته باشند.

مراقبت و نگهداری سالمندان اهمیت بالایی دارد. زیرا آن‌ها به دلیل ضعف جسمی نمی‌توانند به درستی روند درمانی را طی کنند. پرستار سالمند با انجام روش‌های مراقبتی مؤثر به بهبودی سالمند عزیزتان کمک خواهد کرد.

maryam darab