تجربه زلزله برای بسیاری از ما یک مواجهه بسیار ترسناک بوده است. وقتی احساس می‌کنید زمین می‌لرزد، تنها آرزوی شما این است که متوقف شود و آسیب بیشتری به خیلی‌ها وارد نشود. گذشته از وحشتناک بودن از تجربه، اثرات پس از زلزله چیزی است که دقیقاً مانند وقوع سونامی بسیار نگران کننده است.

شما داستان‌های وحشتناکی می‌شنوید که چگونه یک مکان را می‌توان در یک لحظه به دلیل زلزله ویران کرد. اما صرف نظر از اینکه چگونه امیدواریم که دیگر تکرار نشود، وقوع زلزله چیزی است که ما کنترل آن را نداریم. این می‌تواند در هر زمان اتفاق بیفتد و به مکان‌های واقع در خطوط گسل برخورد کند.

زلزله از جمله بسیاری از بلایای طبیعی است که طی سالیان متمادی باعث تخریب املاک و کشته شدن هزاران نفر شده است. در واقع طبق آمار روزانه 50 تا 80 زلزله و هر سال حدود 2000 زلزله رخ می‌دهد. هنگامی که یک زلزله رخ می‌دهد، تشخیص میزان تخریبی که در پی آن ایجاد می‌کند دشوار است.

به غیر از خرابی و ساختمان‌های ویرانگر، زمین‌لرزه‌ها می‌توانند باعث سونامی شوند که می‌تواند جمعیت‌ها را ریشه کن کند یا منجر به تلفات جانی شود. زلزله بسیاری از مردم را می کشد زیرا هیچ علامت هشدار دهنده‌ای ندارند و مردم را ناآماده می‌بینند. علی‌رغم تلاش‌های دولت‌ها برای آموزش توده‌ها در مورد علائم هشدار دهنده زلزله و آمادگی، بسیاری از موارد محقق نشده است.

زمین لرزه یک لرزش اعلام شده یا ناگهانی زمین در اثر حرکات درون پوسته زمین یا فوران های آتشفشانی است. برای درک بهتر زمین لرزه‌ها، بیایید به نحوه ایجاد آنها نگاه کنیم.

چه چیزی باعث زلزله می شود؟

پوسته زمین از هسته جامد، گوشته (شامل ماگمای مذاب) و صفحات تکتونیکی تشکیل شده است. صفحات تکتونیکی به دلیل جریان‌های همرفتی که توسط گدازه‌های مذاب در داخل پوسته زمین ایجاد می‌شود، دائما در حال حرکت هستند. این حرکت ثابت منجر به لغزش صفحات روی یکدیگر یا دور شدن از یکدیگر می‌شود. این فعل و انفعالات و جدا شدن صفحات تکتونیکی زیر زمین توسط موجودات زنده، از جمله انسان، درک می‌شود.

تحرکات مداوم حتی منجر به تشکیل کوه‌ها و دره‌ها نیز شده است. هنگامی که این صفحات در برابر یکدیگر حرکت می‌کنند، نقطه‌ای وجود دارد که در آن تعامل دارند. در اصطلاح زمین شناسی، این نقطه ملاقات به عنوان خط گسل شناخته می‌شود. این خط گسل گاهی به عنوان شکستگی در پوسته زمین شناخته می‌شود. لحظه‌ای که صفحات شروع به حرکت می‌کنند، انرژی پتانسیل، که معمولا به عنوان انرژی ذخیره شده شناخته می‌شود، از نقطه ملاقات که به عنوان هیپومرکز شناخته می‌شود، آزاد می‌شود. نتیجه یک زلزله است.

صفحات تکتونیکی

صفحات تکتونیکی موجود در اقیانوس‌ها صفحات اقیانوسی نامیده می‌شوند در حالی که صفحات موجود در قاره‌‌ها صفحات قاره‌ای هستند. با حرکت این صفحات تکتونیکی، انرژی تشکیل می‌شود و به محض برخورد این صفحات در به اصطلاح خط گسل می‌تواند آزاد شود. شدت این انرژی آزاد شده نیز تعیین کننده شدت زلزله خواهد بود. هنگامی که انرژی از پوسته زمین آزاد می‌شود، می‌توان لرزش زمین را احساس کرد.

در موارد معدودی زلزله‌ها دارای پیش لرزه هستند. پیش لرزه‌ها نسخه کوچکتری از زمین لرزه‌هایی هستند که در همان منطقه زلزله‌های بزرگتر رخ می‌دهد. تا به حال، دانشمندان قادر به تشخیص اینکه آیا زلزله یک پیش لرزه است تا زمانی که زلزله واقعی رخ نمی‌دهد، نبوده‌اند. زلزله واقعی یا بزرگتر به عنوان شوک اصلی شناخته می‌شود.

پس لرزه‌های اصلی، در موارد متعدد، با پس لرزه کوچک دنبال می‌شوند. پس لرزه‌ها مجموعه‌ای از زمین لرزه‌های کوچک هستند که پس از زلزله اصلی رخ می‌دهند. بسته به بزرگی زلزله اصلی، پس لرزه‌ها ممکن است برای هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه داشته باشند.

برای وقوع زلزله، انرژی از یک نقطه کانونی آزاد می‌شود. این نقطه کانون زمین لرزه نامیده می‌شود و معمولاً در اعماق کم از سطح زمین یافت می‌شود. از مرکز زمین لرزه، امواج لرزه‌ای تولید و به همه جهات ارسال می‌شود. سپس امواج لرزه‌ای بسته به نوع ماده‌ای که از آن عبور می‌کنند با سرعت‌های متفاوتی حرکت می‌کنند.

انواع زلزله

1. زمین لرزه های زمین ساختی

پوسته زمین از قطعات سست و ترک خورده زمین تشکیل شده است که به آنها صفحات تکتونیکی گفته می‌شود. این صفحات قابلیت حرکت آهسته و تدریجی را دارند. حرکت این صفحات به اشکال مختلف صورت می‌گیرد. به سمت یکدیگر، دور از یکدیگر، از کنار هم می‌لغزند یا با یکدیگر برخورد می‌کنند. زمانی که 2 صفحه تکتونیکی متحرک روی هم می‌لغزند، یک لرزش بزرگ رخ می‌دهد. این نوع زمین لرزه به عنوان زمین لرزه زمین ساختی شناخته می‌شود.

زمین لرزه‌های زمین ساختی شایع‌ترین نوع زمین لرزه در جهان هستند. قدر آن ممکن است کوچک یا بزرگ باشد. زمین لرزه‌های تکتونیکی باعث بیشتر تخریب‌های جمعی سیاره شده اند. لرزش‌های ناشی از زمین لرزه‌های تکتونیکی همیشه شدید هستند و اگر بزرگی آنها زیاد باشد، می‌توانند کل شهر را در چند ثانیه به زمین بزنند.

2. زلزله های آتشفشانی

در مقایسه با زمین لرزه‌های زمین ساختی، زلزله‌های آتشفشانی شیوع کمتری دارند. آنها معمولاً قبل یا بعد از فوران رخ می‌دهند. زمین لرزه‌های آتشفشانی به دو صورت رخ می‌دهند: زلزله‌های آتشفشانی طولانی مدت و زمین لرزه‌های آتشفشانی- زمین ساختی. زمین لرزه‌های آتشفشانی- زمین ساختی معمولاً پس از فوران آتشفشانی اتفاق می‌افتد. در هنگام زلزله، ماگما از داخل پوسته زمین فوران می‌کند و فضایی را پشت سر می‌گذارد. فضای باقی مانده پس از فوران ماگما باید پر شود. برای پر کردن آن، سنگ‌ها به سمت فضا حرکت می‌کنند و در نتیجه زمین لرزه‌های شدید ایجاد می‌شود.

در موارد متعدد، ماگما دریچه‌ها را در طول فعالیت‌های آتشفشانی مسدود می‌کند. این بدان معنی است که فشار بالا آزاد نمی‌شود. افزایش فشار غیر قابل تحمل می‌شود و خود را با یک انفجار مهیب رها می‌کند. انفجار مهیب منجر به یک زلزله بی‌رحم می‌شود.

از سوی دیگر، یک دوره طولانی زلزله آتشفشانی پس از یک فوران آتشفشانی رخ می‌دهد. چند روز قبل از انفجار عظیم، ماگمای داخل پوسته زمین تغییرات سریعی در گرما را تجربه می‌کند. تغییر گرما باعث ایجاد امواج لرزه‌ای و در نتیجه زلزله می‌شود.

3. زلزله های انفجاری

اینها در اثر انفجارهای هسته ای ایجاد می‌شوند. آنها اساساً نوعی زمین لرزه هستند که توسط انسان ایجاد می‌شود و بزرگترین تأثیر جنگ هسته‌ای امروزی را نشان می‌دهد. در طول آزمایش‌های هسته‌ای دهه 1930 که توسط ایالات متحده انجام شد، شهرهای کوچک و روستاهای متعددی در نتیجه این اقدام بزرگ ویران شدند.

4. زمین لرزه های فروپاشی

این نوع زمین لرزه‌ها عموما کوچکتر هستند و بیشتر در نزدیکی معادن زیرزمینی رخ می‌دهند. گاهی اوقات از آنها به عنوان انفجار مین یاد می‌شود. زمین لرزه های ریزشی توسط فشار ایجاد شده در داخل سنگ‌ها تحریک می‌شوند. این نوع زمین لرزه منجر به ریزش سقف معدن و ایجاد لرزش‌های بیشتر می‌شود. زلزله‌های فروپاشی در شهرهای کوچکی که معادن زیرزمینی در آن قرار دارند، شایع است.

اثرات مخرب زلزله

1. آسیب به ساختمان ها

زلزله‌های با بزرگی بالا می‌تواند منجر به ریزش کامل ساختمان‌ها شود. آوار ناشی از فروریختن ساختمان‌ها، خطر اصلی در جریان زلزله است، زیرا سقوط اجسام عظیم و سنگین می‌تواند برای انسان کشنده باشد. زمین لرزه‌های بزرگ منجر به شکستن آینه‌ها و پنجره‌ها می‌شود که برای انسان نیز خطراتی را به همراه دارد.

2. آسیب به زیرساخت ها

زمین لرزه می‌تواند باعث سقوط خطوط برق شود. این خطرناک است زیرا سیم‌های برقی که در معرض آن قرار می‌گیرند می‌توانند انسان را دچار برق گرفتگی کند یا آتش‌سوزی ایجاد کنند. زمین لرزه‌های بزرگ می‌توانند باعث خرابی جاده‌ها، خطوط گاز و خطوط لوله آب شوند. شکستگی خطوط گاز می‌تواند باعث خروج گاز شود. خروج گاز می‌تواند منجر به انفجار و آتش سوزی شود که مهار آن ممکن است دشوار باشد.

3. رانش زمین و رانش کوه

هنگام وقوع زلزله، سنگ‌ها و بخش‌های بزرگی از زمین که در سربالایی قرار دارند می‌توانند جابجا شوند و در نتیجه به سرعت به سمت دره‌ها غلت بزنند. رانش زمین و رانش کوه می‌تواند باعث تخریب و مرگ مردم ساکن در پایین دست شود.

4. می تواند منجر به سیل شود

زمین لرزه‌های با بزرگی بالا می‌توانند باعث ترک خوردن دیواره های سد شوند. این امر می‌تواند آب‌های خروشان را به مناطق مجاور بفرستد که منجر به سیل عظیم شود.

5. زلزله می تواند باعث سونامی شود

سونامی مجموعه‌ای از لرزش‌های طولانی در دریا است که در اثر زلزله یا فوران‌های آتشفشانی در زیر دریا ایجاد می‌شود. یک سونامی می‌تواند کل جمعیت منطقه ساحلی اطراف را از بین ببرد. نمونه بارز آن زمین لرزه و سونامی 11 مارس 2011 است که سواحل ژاپن را درنوردید و بیش از 18000 نفر در پی آن کشته شدند.

6. منجر به مایع شدن می شود

روانگرایی پدیده ای است که در آن خاک اشباع شده و استحکام خود را از دست می‌دهد. هنگامی که رسوبات متشکل از محتوای آب بالا در معرض لرزش مداوم قرار می گیرند، فشار آب نگه داشته شده در منافذ رسوب به آرامی افزایش می‌یابد.

در نهایت، رسوبات تقریباً تمام استحکام چسبندگی خود را از دست می‌دهند و مانند مایع عمل می‌کنند. ساختمان‌ها و سایر سازه‌هایی که بر روی این خاک مایع ساخته شده‌اند واژگون می‌شوند یا در زمین فرو می‌روند. زمین لرزه مسئول بیشتر روانگرایی است که در سراسر جهان رخ می‌دهد. یک مثال معمولی از پدیده روانگرایی، زلزله سال 1692 در جامائیکا است که منجر به ویرانی شهر پورت رویال شد.

زمین لرزه ها چگونه اندازه گیری می شوند

زمین لرزه ها با مقدار نیرو یا انرژی تولید شده اندازه گیری می‌شوند. این کار از طریق مقیاس ریشتر انجام می‌شود. این ابزار توسط Charles F. Richter از موسسه فناوری کالیفرنیا توسعه یافته است. حتما بارها درباره این ابزار در اخبار یا اینترنت شنیده یا خوانده‌اید. مقیاس ریشتر از اطلاعات تولید شده از طریق لرزه نگار برای محاسبه بزرگی زمین لرزه استفاده می‌کند.

بزرگی یک زلزله به شما ایده ای از تأثیر زلزله می‌دهد. زمین لرزه‌هایی با قدرت بالای 7 در مقیاس ریشتر دارای چنین اثرات مخربی هستند و می‌توانند خسارات جانی و مالی زیادی به بار آورند.

زمین لرزه‌های زیر 3 در مقیاس ریشتر را نمی‌توان احساس کرد. گفته می شود زمین لرزه‌هایی که بین 3 تا 6 رخ می‌دهند از نوع خفیف هستند. کشورهایی مانند ژاپن مستعد زلزله هستند زیرا در مناطق لرزه‌ای بالا قرار دارند. هنگامی که زلزله‌ای در دریا رخ می‌دهد، راه را برای سونامی هموار می‌کند. یکی از مخرب‌ترین سونامی‌ها در اقیانوس هند در 26 دسامبر 2004 رخ داد.

آیا می توان زلزله را پیش بینی کرد؟

تا به امروز دانشمندان قادر به پیش بینی زمین لرزه نبوده‌اند. بسیاری از تکنیک‌های مدرن استفاده شده است، متأسفانه هیچ یک از آنها جواب نداده است. اگر چنین تلفاتی برای پیش‌بینی زلزله ساخته شود، می‌توان جان بسیاری را در آینده نجات داد.

تنها کاری که می‌توانید انجام دهید این است که خود را در مورد مدیریت زلزله آموزش دهید و در مواقع بلایا هوشیار باشید. همچنین می‌توانید با خرید املاکی که در مناطق زلزله خیز شناخته شده یا خطوط گسل قرار ندارند، اقدامات پیشگیرانه انجام دهید. وقوع زلزله در هر زمان ممکن است رخ دهد و ما هرگز برای آن و خطر قریب الوقوع آن آماده نخواهیم بود. اما با اقدامات آمادگی در برابر زلزله و آگاهی، می‌تواند شما را هوشیار و سریع در تصمیم‌گیری صحیح در مواقع خطر کند.

سئوالات متداول

جمع بندی

زلزله یک پدیده طبیعی است که هنگام جابجایی و حرکت صفحات تکتونیکی زمین رخ می‌دهد و باعث آزاد شدن انرژی می‌شود که به صورت امواج لرزه‌ای در زمین حرکت می‌کند. این امواج می‌توانند باعث لرزش، پارگی زمین، رانش زمین و انواع دیگر آسیب شوند.

علل زمین لرزه مربوط به حرکت صفحات تکتونیکی زمین است که قطعات بزرگی از پوسته زمین هستند که روی گوشته مذاب زیر شناور هستند. این صفحات در طول زمان به آرامی حرکت می‌کنند که توسط جریان‌های همرفتی در گوشته هدایت می‌شود. وقتی دو صفحه به هم می‌رسند، می‌توانند از کنار هم بگذرند، از یکدیگر دور شوند یا با هم برخورد کنند. اصطکاک بین صفحات در حین حرکت می‌تواند باعث قفل شدن آنها به هم شود و در طول زمان استرس ایجاد شود. وقتی استرس خیلی زیاد می‌شود، صفحات به طور ناگهانی جابجا می‌شوند و باعث زلزله می‌شوند.

در حالی که نمی‌توان از زلزله جلوگیری کرد، اقداماتی وجود دارد که می‌توان برای کاهش اثرات آن انجام داد. قوانین ساختمان و استانداردهای مهندسی را می‌توان بهبود بخشید تا سازه‌ها در برابر زلزله مقاوم‌تر شوند و سیستم‌های هشدار اولیه می‌توانند به مردم فرصت دهند تا اقدامات حفاظتی را انجام دهند. کمپین‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی همچنین می‌توانند به مردم کمک کنند تا برای زلزله آماده شوند و بفهمند که در طول و بعد از زلزله چه کاری انجام دهند تا در امان بمانند.

admin